همخوانی محتوای کتیبه با محل قرارگیری آن در معماری اسلامی (مقایسه تطبیقی مدرسه خان، مساجد مشیرالملک و نصیرالملک شیراز)

در دوران اسلامی، آرایه های مبتنی بر کتیبه در سطوح معماری، فارغ از مسایل هنری و زیباشناختی، مملو از مفاهیم معنوی و عرفانی در قالب شعایرالله و ادعیه مذهبی هستند. هدف پژوهش حاضر، شناخت ارتباط فضای معماری و مفاهیم کتیبه ها به منظور یافتن دلایلی منطقی برای چرایی انتخاب و استفاده از آیات موجود در کتیبه ها نسبت به محل استفاده از آن ها است. «مدرسه خان» و مساجد «مشیرالملک» و «نصیرالملک» شیراز مربوط به دوره صفوی و قاجار، دارای تزیینات معماری جالب توجه از منظر هنری و زیبایی شناسی هستند و هر سه بنا کاربری آموزشی-دینی دارند؛ از این رو، به منظور تبیین ارتباط میان مضامین کتیبه ها و شکل و فضای معماری  مورد بررسی قرار گرفته اند تا بر این اساس  بتوان ارتباط موجود میان مضامین کتیبه ها با کالبد معماری بنا را مورد مطالعه قرار داد. مهم ترین پرسش های پژوهش عبارتنداز: 1. کتیبه های موجود در مدرسه خان، مسجد مشیرالملک و نصیرالملک از لحاظ مفهومی و موضوعی چه مواردی را شامل می شوند؟ 2. ارتباط میان مضامین کتیبه های مدرسه خان، مسجد نصیرالملک و مشیرالملک با فضای معماری چیست؟ در فرآیند پژوهش، به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر از بررسی های میدانی برای مستندسازی و خوانش متون و مضمون کتیبه های موجود در بناها و از روش توصیفی-تحلیلی برای معرفی، دسته بندی و یافتن ارتباط های تطبیقی آن ها استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهند که چرخش کتیبه ها با توجه به مضامین مذهبی و معنوی، به صورتی است که در بدنه های بنا آیاتی در: مضامین، تسبیح و نیایش، صبح، خداوند، بهشت، انسان و قیامت، اسامی امامان، احادیث مرتبط با کاربری و فضای نصب آن و کتیبه های خبری و ساخت بنا وجود دارد. از نکات قابل توجه نصب آیات سوره های با مضمون: صبح، نور و خورشید در بدنه های شرقی و غربی است؛ بنابراین می توان گفت ارتباط مفهومی بین مضمون کتیبه در بخش های مختلف با کالبد در بناهای مورد مطالعه وجود دارد و هنرمند با آگاهی دست به انتخاب و نصب آن زده است.