واکاوی زمینه های اعتبار سنجی منبع محور در تاریخ حدیث امامیه و اهل تسنن

با شکل گیری مفهوم حدیث در سده اول هجری، اعتبارسنجی حدیث نیز مورد توجه قرار گرفت. این مسئله با قدمت چهارده سده در جهان اسلام، فراز و نشیب های گوناگونی طی نموده است ولی با این وجود امروز تصور می شود تنها مولفه ای که عالمان مسلمان در طی این سده ها برای سنجش اعتبار احادیث مورد استفاده قرار داده اند، نظر به رجال سند و بررسی احوال آنان از حیث عدالت و ضبط بوده است، در حالی که داده های تاریخی این انحصار را نمی پذیرند. در این مقاله به معرفی یکی دیگر از مولفه های اعتبارسنجی حدیث که از دیرباز در میان محدثان مورد توجه بوده است و می توان آن را نقد «منبع محور» حدیث نامید، می پردازیم. در راستای اثبات وجود این مولفه در میان محدثین متقدم فریقین، در گام اول به مکتوب بودن انتقال احادیث نزد متقدمین می پردازیم و با تبیین و بازخوانی تاریخ تدوین حدیث در میان فریقین، میزان اتکا به آثار مکتوب را بررسی می کنیم. در گام دوم با الهام از اصطلاحات روش شناسی تاریخ و صورت بندی این مولفه، آن به دو مرحله اعتبارسنجی درونی و بیرونی تقسیم می کنیم و با بررسی شواهد تاریخی، نشان می دهیم هر دو مرحله از اعتبارسنجی منبع محور در میان محدثین متقدم امامی، خصوصا در سده های سوم تا پنجم هجری وجود داشته است اما در میان محدثین اهل سنت به دلیل محدودیت های موجود، تنها اعتبارسنجی بیرونی مورد استفاده قرار گرفته و اعتبارسنجی منبع محور را نزد آنان با نقص مواجه نموده است.