مطالعه آداب و رسوم ایرانی در سفرنامه های جیمز موریه و به سوی اصفهان اثر پیر لوتی

مطالعه آداب ورسوم ایرانی همواره در کانون توجه سیاحان و شرق شناسان بوده است. بررسی تصویر ترسیم شده از ایرانی ها در عصرهای مختلف در یک سفرنامه، در قالب بازنمایی بیگانه یا «دیگری»، باعث شده است نوعی جدید از مطالعه های بین رشته ای در حوزه تاریخ و ادبیات شکل بگیرد. در رویکرد تصویرشناسی که در حیطه مطالعه های بین رشته ای است، ممکن است از مشاهده مفاهیمی همچون دوگانگی خود/دیگری برای شناخت قضاوت دیگری درباره خود استفاده شود؛ قضاوتی که با تمام پیش داوری ها، دیگرسازی ها یا تحریف هایی شکل می گیرد که ممکن است نویسنده سفرنامه انجام داده باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی و تبیین تصویری است که جیمز موریه (James Morier)، سفرنامه نویس انگلیسی و پیر لوتی (Pierre Loti)، سفرنامه نویس فرانسوی، از آداب ورسوم و فرهنگ ایرانی ها در دوران قاجار ترسیم کرده اند. این مقاله بر رویکرد تصویرشناسی با مطالعه های بین رشته ای تاریخ و ادبیات پایه گذاری شده است و به روش توصیفی تحلیلی است. در این راستا، ابتدا تصویر ارایه شده این دو سفرنامه نویس از فرهنگ ایرانی ها در سطح کلی و به صورت نگاه مثبت و نگاه منفی مطرح شده است؛ بنابراین در این پژوهش، هدف نخست مطالعه تصویرهای ارایه شده با نگاه مثبت در قالب همسان انگاری و تحسین گری «من» غربی به فرهنگ «دیگری» شرقی (ایرانی) است. هدف دوم نیز بررسی چگونگی این ترسیم گری با نگاه منفی براساس الگوی رایج شرق شناسی است که بر همان تضاد و تقابل میان دو هویت «من» و «دیگری» یا «غرب» و «شرق» بنا شده است. در پایان با بررسی نتایج حاصل از این نوع نگاه در قالب کلیشه پردازی و تعمیم سازی و نیز بزرگ نمایی تقابل ها و تضادها، مشخص خواهد شد تا چه اندازه این سفرنامه ها در تغییر نگرش غربی ها به مردم ایران زمین موثر بوده اند. در واقع، این سفرنامه نویسان ایرانی را متفاوت تر از آنچه معرفی کرده اند که در قرون پیش وجود داشت.