خوانش جامعه شناختی نمایشنامه «حکام جدید»، نوشته «مویدالممالک فکری ارشاد»

ارزیابی جامعه شناختی آثار ادبی و هنری، از طریق نیل به بیشینه آگاهی ممکن و جهان نگری گروهی، ساختارهای فکری طبقات اجتماعی جامعه ای را که هنرمند عضو آن است روشن می سازد. «حکام جدید» از آثاری است که در محیط پرتب وتاب دوره مشروطه نگاشته شده و این متن نه تنها دربرگیرنده نوشته ها و اندیشه های نویسنده آن، بلکه بازتاب دهنده جهان نگری طبقه اجتماعی خاصی است.

این پژوهش بنا دارد با بررسی نمایشنامه «حکام جدید» به نوع جهان نگری در دوران مشروطه و در پی آن به نظام فکری و اجتماعی غالب در آن زمان راه ببرد، و از این طریق خود انقلاب را نیز ژرف تر از هرگونه بررسی صرفا تاریخی بنگرد؛ این گونه می توان اندیشه های فراگیری را که در آن روزگار، دوره های پس از آن، و تا امروز سبب ساز دگرگونی های تاریخ ساز و آفرینش آثار هنری برجسته شده اند، دریافت.

این پژوهش در نگاه جامعه شناختی خود از روش کتابخانه ای بهره گرفته و متن نمایشنامه را در چارچوب نظریه های اساسی نقد جامعه شناختی، با نگاه به نوشته های «لوسین گلدمن» و در نظر گرفتن نظام های طبقاتی و اقتصادی دوره مشروطه، بازخوانی کرده است.

جهان نگری و شیوه معنادهی در دیدگاه طبقه روشنفکر ایران دیدن نقایص و بیماری های بسیار ایران، و راه نجات، از نظر ایشان، اتحاد و آگاهی همگان است. با توصیف و دریافت ساختار نمایشنامه فوق، به ازای هر یک از طبقه ها نماینده ای یافته شد؛ در مبارزه این نماینده ها در بطن داستانی برساخته، هریک از گروه های رودررو کنش و واکنش های خود را انجام می دهند، اما سرانجام کفه ترازو به سود پشتیبانان قانون سنگین نمی شود و از این رو خطر پایان مشروطه و پایان طبقه روشن فکر هشدار داده می شود. در این اثر، مفاهیم، واژگان و سازه های معنایی نوآیین مانند آزادی یا تیاتر از اندیشه ها و نوشته های روشنفکران قبلی وام گرفته شده، ولی هنوز در تاریخ اجتماعی ایران نهادینه نشده اند و در نمایی شکننده، همچون خود طبقه روشنفکر که رو به انزوا رفته، به زودی در آستانه نابودی قرار می گیرند. در پایان این پژوهش، دیگر پژوهشگران ارزیابی آثار ادبی و هنری را به بازاندیشی در بنیان های فرهنگی و تاریخی ایران معاصر فراخوانده ایم تا، در بررسی آثار هنری مختلف، ساختارهای اندیشه اجتماعی دوره های بعدی تا امروز آشکار شوند.