افزایش میزان تولیدات نفت عراق از میادین مشترک و پیامدهای این اقدام بر ایران

نفت خام به‌عنوان یک کالای استراتژیک، نقش بسزایی در دنیای کنونی دارد و روند رو به رشد تقاضای آن نشان می‌دهد، اهمیت این ماده تا چند دهه آتی نیز کماکان باقی خواهد ماند[1]. نفت خام را نمی‌توان تنها به‌عنوان یک نهاده برای تولید محصولات نهایی در نظر گرفت، بلکه باید سایر ویژگی‌های آن را نیز مورد توجه قرارداد. این ماده در بالاترین رتبه مبادلات بین‌المللی هم به لحاظ حجم و هم از نظر ارزش قرار دارد و تاثیرهای عمیقی بر سیاست‌های بین‌المللی می‌گذارد.
با توجه به اهمیت بالای نفت خام، این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که آیا ایران به‌عنوان کشوری که دارای ذخایر سرشار مواد هیدروکربنی، به‌ویژه نفت خام است، توانسته خود را به‌عنوان بازیگری مهم در بازار نفت معرفی و نقش فعالی در این بازار ایفا کند؟ و آیا توانسته از این موهبت الهی به‌عنوان اهرم قدرتی برای پیشبرد اهداف کلان خود بهره گیرد؟
به‌طور مسلم برای دستیابی به اهداف یادشده، در گام نخست به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های جامع نیاز است. سیاست‌گذاری‌های انجام‌شده در این حوزه همگی دلالت بر آن دارد که کشور باید در مسیر افزایش ظرفیت تولید گام بردارد؛ برای مثال، به موجب مفاد ماده 3 قانون تاسیس وزارت نفت مصوب مهر 1358، یکی از وظایف شرکت نفت، افزایش تولید در صنعت نفت و گاز با هدف افزایش یا حداقل حفظ سهم ایران در بازارهای جهانی نفت و اوپک بیان شده است. همچنین یکی از بندهای سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، افزایش ذخایر راهبردی نفت و گاز کشور به‌منظور اثرگذاری در بازارهای جهانی نفت و گاز و تاکید بر حفظ و توسعه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز، به‌ویژه در میادین مشترک است. در این سند یکی از چشم‌انداز‌های صنعت نفت آن است که ایران به‌عنوان دومین تولیدکننده نفت اوپک شناخته شود.
بررسی عملکرد ایران در حوزه تولید و صادرات نفت خام نشان می‌دهد که کشور نتوانسته است در راستای اهداف سند چشم‌انداز و سایر اهداف بالادستی عمل کند؛ به‌ویژه اینکه عراق در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری عظیم در صنعت نفت و گاز و ارتقای سطح تولید و صادرات، توانست گوی سبقت را از ایران برباید و خود را به‌عنوان دومین تولیدکننده نفت اوپک معرفی کند. روند رو به رشد تولید عراق به‌گونه ای است که آژانس بین‌المللی انرژی[2] در تازه‌ترین پیش‌بینی خود، میزان تولید عراق را در سال 2035، حدود 9/7 میلیون بشکه در روز برآورد کرده است، اما مقام‌های این کشور برنامه‌های بلندپروازانه تری دارند و درصددند تا در یک برنامه بلندمدت تولید خود را به 9 میلیون بشکه در روز افزایش دهند. در این گزارش، ابتدا به‌طور مختصر وضعیت ذخایر نفت خام ایران و عراق را مورد بررسی قرار می‌دهیم و سپس، آثار اقدام عراق را در بالا بردن سطح تولید، به‌ویژه از میادین مشترک بر اقتصاد ایران، بیان می‌کنیم.