حرف «کاف» خطاب در اسماء اشاره و مطابقت آن با مخاطب در قرآن

یکی از مباحث قرآنی که از دیرباز مورد توجه ادیبان و مفسران بوده، بحث خطاب است. قرآن به عنوان کلام باری تعالی برای هدایت بشر در جهت اثرگذاری بیشتر، از خطاب به صورت گسترده بهره برده است و طیف متنوعی از خطاب ها و مخاطبان در قرآن یافت می شود. یکی از این ادوات، حرف خطاب در اسماء اشاره است که بسامد بسیاری در قرآن دارد، ولی حرف خطاب اسماء اشاره در قرآن از لحاظ جنس و عدد متغیر است و ضوابط مطابقت و عدم مطابقت آن با مخاطب و علل آن در قرآن روشن نیست. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی درصدد کشف اختلاف کاربرد حرف خطاب هماهنگ با مخاطب و ناهماهنگ بوده و ویژگی خاص این نوع آیات را بیان می کند. در این میان به کمک بافت کلام و یا بستر نزول وحی و استفاده از آراء نحویان و مفسران، روشن شد که در مواردی که حرف خطاب به صورت جمع به کار رفته، نظیر «ذلکم»، «اولیکم»، «تلکم»، پیامبر اکرم (ص) در شمار مخاطبان نیست و حروف خطاب مثنی «کما» و نیز مونث «ک» به افرادی ویژه اختصاص دارد، اما هرگاه «ذلک» به کار رفته باشد، حالت های متفاوتی را می توان مشاهده کرد.