«همی بکشتی تا آدمی نماند شجاع» نقد آرا و عملکرد مصححان در بازیابی دو بیت منسوب به رودکی سمرقندی در منابع بلاغی

رودکی سمرقندی، استاد و پیشگام شاعران پارسی زبان ایران بعد از اسلام است. نام و آوازه او در دربار سامانیان و حکمت های پیدا و پنهان در اشعارش به ویژه الفاظ خوب و معانی آسان در سروده های او موجب شده است تصویری به غایت ویژه از این شاعر دیرینه در ذهن ایرانیان و پارسی زبانان خارج از ایران به وجود آید. این پژوهش با تکیه بر دو بیت منسوب به رودکی تهیه شده است. یک بیت در ترجمان البلاغه، حدایق السحر و دیگر منابع بلاغی به صورت «همی بکشتی تا آدمی نماند شجاع/ همی بدادی تا آدمی نماند فقیر» و بیت دیگر در المعجم به صورت «همی بکشتی تا در عدو نماند شجاع/ همی بدادی تا در ولی نماند فقیر» آمده است. از مصححان سروده های رودکی، بهار و نفیسی برآن اند که بیت نخست روایت یا ضبط اشتباهی از بیت دوم است. به همین دلیل و به پیروی از این دو مصحح، بیت نخست در هیچ یک از دیوان های شعر رودکی وارد نشده است؛ اما شواهد نشان می دهد، این دو سروده یک بیت نیست؛ بلکه دو بیت مستقل از هم است. نویسندگان در این مقاله می کوشند نخست با توجه به وجود ابیات مشابه در آثار شاعران، استقلال ابیات را به اثبات برسانند؛ سپس با توجه به ویژگی های سبکی سروده های مسلم رودکی، اصالت بیت نخست را تایید کنند و سرانجام احتمالاتی را درباره بیت دوم مطرح خواهند کرد.