واکاوی و نقد دیدگاه شیخ طبرسی در مسئله تجسم اعمال

امین الاسلام طبرسی از مفسران قرن پنجم و ششم هجری است. او معتقد است خداوند برای هر عملی، کیفر یا پاداش خاص معین کرده است و هر کس باید طبق مقررات الهی به سزای اعمال خود برسد و هرگونه پاداش و کیفر، مخلوق خداوند است و آیات دال بر وجود مستقل بهشت و جهنم همین معنا را می رساند. هرچند طبرسی به صراحت به رابطه میان عمل و جزا اشاره نمی کند، لازمه سخنان او اعتبارانگاری رابطه میان عمل و جزای اخروی و مخالفت با نظریه تجسم اعمال در آخرت است. ازجمله دلایل ایشان عبارت اند از: 1- سخن از وجود استقلالی بهشت و جهنم در آیات و روایات؛ 2-عرض بودن اعمال نسبت به انسان؛ 3- محال بودن انتقال اعراض در فلسفه و 4- تاویل پذیر بودن آیاتی که ظهور در تجسم اعمال دارند. طبرسی در این دیدگاه با تاثیر از فضای فکری و کلامی قرن پنجم و ششم، به ویژه دیدگاه های شیخ طوسی و شیخ مفید بوده است؛ اما به نظر نگارنده، یکی بودن عالم آخرت و دنیا به صورت تشکیکی بر مبنای حکمت متعالیه، تفسیرپذیری آیات مربوط به جزا و پاداش اخروی و نشانه های متعدد بازگشت اعمال در زندگی روزمره می تواند نظریه طبرسی را نقد و نقض کند.