تهاجم امواج، تهاجم افکار

امروز دنیا طور دیگر شده است و عصر اطلاعات و به ویژه اطلاعات دیجیتال همه را به جهانی دیگر فراخوانده و چهره جهان را به شکلی دیگر ترسیم کرده است. در این شرایط، باید دنیای جدید را درک کرد. مبارزه با این دستاورد بزرگ بشری که هر روز بر دامنه آن افزوده می شود فایده ای ندارد، بلکه باید با شناخت دقیق آن به آسیب شناسی آن پرداخت. سیر حضور فناوری و مقابله با آن در بعضی موارد و مناطق و سپس پذیرش آن در طول تاریخ همچنان وجود داشته و دارد. ملت هایی که پیشاپیش به استقبال تغییر می روند و آن را قبل از درک و دستیابی به آن فرهنگ سازی می کنند موفق ترند.  لازمه درک آن این است که آسیب های آن شناخته شود. ابتدا باید پذیرفت که هیچ پیشرفت علمی ای بدون عوارض وجود ندارد. فناوری های جدید که چهره جهان را تغییر داده اند: یا برای آبادانی و پیشرفت است؛ یا برای تفنن است؛ یا برای ماجراجویی است؛ یا برای برون رفت است؛ یا برای سودآوری است؛ یا مقاصد دیگر از جمله نابودی بشر. طبیعی است که رفتن به سوی هریک یا مجموعه ای از موارد بالا به انگیزه برمی گردد. انگیزه مهم ترین است و از ارزش حکایت می کند. همان طورکه اشاره شد، اکنون اوضاع عوض شده است و دنیای مجازی دنیای حقیقی شده و در تار و پود زندگی ما رخنه کرده است و امکان رسیدن به اهداف ملزوماتی را می طلبد. حال باید خود را با آن تطبیق داد و به فواید و استفاده درست از آن و آگاهی نسبت به آسیب های آن هم توجه کرد. اگرچه می توان فواید و آسیب ها را به دسته های گوناگون تقسیم کرد، اما در یک نگاه کلی به آسیب ها می توان به دو بخش از آن اشاره کرد که من از آن به تهاجم یاد می کنم: تهاجم امواج و تهاجم افکار. هجوم امواج یکی از مسایل مهم در جهان امروز است. متخصصان درباره امواج و در خصوص اینکه اصلا وجود و پدیده چیزی فراتر از موج هست یا نه بحث ها داشته اند. اما نکته قابل توجه این است که امواج با طول موج های خاص می توانند با سلامت جسم ما هم نوا باشد و اگر از آن بالاتر یا پایین تر باشند تاثیرات مخرب دارند. درباره بروز پدیده کرونا بحث های زیادی شد و اینکه اصلا آیا واقعیت آن با فناوری الکترونیکی فایو جی مرتبط است یا نه بسیار نوشته شد. در هر حال، این احتمال قوی وجود دارد که با توسعه امواج، سلول های بدن تخریب شود و آن را مستعد پذیرش بیماری ها کند. در هر حال، بدون اینکه ما بدانیم یا بخواهیم، با میل و رغبت خود داریم سلول های بدن خود را فرسوده می کنیم و در معرض انواع آسیب ها قرار می دهیم. اما مهم تر تاثیر بر افکار است و فناوری اطلاعات راه را برای گسترش افکار و انتشار آن بسیار فراهم کرده است و یا بهتر است گفته شود که فناوری اطلاعات بستری ساخته است تا افکار و عقاید انتشار حداکثری یابند. من در اینجا از تولید و اشاعه موارد خلاف اخلاق یا ترویج فساد و بزهکاری سخن نمی گویم که خود داستان بسیار مفصل و غم باری دارد که مجال بحث آن در اینجا نیست. من از محتواهایی سخن می گویم که جنبه علمی یا شبه علمی دارند و تولیدکنندگان یا انتشاردهندگان آن ها به ظاهر قصد خیر دارند. به تعبیر دیگر، تولید محتوا است که به فناوری اطلاعات هویت می بخشد و ضرورت و توسعه آن را توجیه پذیر می کند. افکار هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی. در جنبه مثبت آن بحثی نیست و اگر سازندگان فناوری های اطلاعاتی با قصد خیر و نیز تولیدکنندگان محتوا به خاطر اهداف بشردوستانه اقدام می کردند چیزی بالاتر از آن نبود، هرچند تاثیر منفی و مخرب امواج بر بدن به جای خود محفوظ است. اما اگر محتواهای تولیدشده منفی باشد یا از جانب مغرضان برای استثمار و استعمار مردم جهان باشد آنگاه آسیب ها بسیار زیاد خواهد بود. از جمله آثار منفی تهاجم افکار این است که: علم کاذب به انسان می دهد؛ امروزه داشتن اطلاعات به قدری مهم است که ما حاضریم سلامت خود را فدای آن کنیم. البته، اگر اطلاعات سازنده و مستند باشد، چاره ای از آن نیست و برای کسب علم باید چنین کنیم و مخاطرات را به جان خریم. اما وقتی اطلاعات مستند نباشد یا به قصد تخریب توزیع شود و به منبع آن توجه نکنیم، خود را عالم و آگاه می دانیم، در حالی که چنین نیستیم. شبه علم بسیار خطرناک است و این نیاز به قدرت تحقیق و مستندسازی و تجزیه وتحلیل دارد و این کار هرکس نیست. عیب توزیع و انتشار اطلاعات به این صورت این است که بی نیازی به پرسش از دیگران را القا می کند و هرکس سر در گوشی یا رایانه خود دارد و خود را عالم فرض کرده و از مشاوره با دیگران پرهیز می کند. تردید را بالا می برد؛ آسیب دیگر افزونگی اطلاعات این است که در انسان در مواردی شک ایجاد می کند. توزیع اطلاعات بی سند یا با سند ضعیف یا دریافت بریده هایی از گفتارها یا نوشته ها، با غرض خاص، انسان را دچار تردید می کند. در صحنه فعالیت های سودآورانه یا اجتماعی، آدم ها برای بیرون راندن رقیب از صحنه به هر وسیله ای متوسل می شوند. برای مثال، در هر کشور به هنگام انتخابات، هر گروهی برای تبلیغ نامزد خود از هر وسیله ای استفاده می کند. تحیر را می افزاید؛ پس از شک، حیرت افزایی نتیجه دیگر اطلاعات بی سند و یا با سند ضعیف است. فناوری اطلاعات در دست همه است و همه از آن استفاده می کنند. بدیهی است سوء استفاده کنندگان انگیزه بیشتری برای سودآوری یا تخریب دیگران دارند و از این باب موفق ترند، و افراد خوش خیال یا خوش بین، فارغ از تلاش دیگران، تلاشی برای آگاهی بخشی نمی کنند و به کار خویش مشغول اند. نتیجه اینکه سوء استفاده کنندگان بسیاری را در هاله ای از حیرت فرو می برند. قدرت تصمیم گیری را کم و انتخاب ها را سخت می کند؛ اگر در انتخاب مواجه با دو گزینه باشید، سریع تصمیم می گیرید، اما اگر تعداد گزینه ها بیش از صد تا شد قدرت تصمیم گیری شما سخت خواهد شد. این در صورتی است که همه گزینه ها به راستی تبلیغ کنند و راست بگویند. اگر خلاف واقع هم در بین باشد، معلوم است که فرایند و نتیجه این تصمیم گیری چه خواهد بود. بدبینی و دشمنی ایجاد می کند؛ سرانجام، وقتی در امور سیاسی و اجتماعی و فرهنگی شایعات و تبلیغات دروغین زیاد شد و مراحل پیشین را پشت سرگذاشتید  لاجرم سرخورده و گرفتار بدبینی و سپس دشمنی می شوید. و در نتیجه، آن کس که هدف سوء دارد برنده می شود؛ زیرا در امور اجتماعی و سیاسی و فرهنگی آن کس که هدف سوء خاصی را دنبال می کند می خواهد شما را در تصمیم گیری مردد کند و همین تردید فرصت خوبی برای برنده شدن او خواهد بود. برای مثال، همین که دانش آموزان را نسبت به تلاش واقعی برای کسب دانش مردد کند کافی است و برای آنان هدف تلقی می شود. گرفتاری هایی که اعتیاد به بار آورده و جوانان و نوجوانان ما را گرفتار کرده است حاصل همین تبلیغات سوء و ناتوانی کارگزاران و خیرخواهان در جلوگیری از آن است. افکار راست و دروغ، و تبلیغات بی حدوحصر در فضاهای حقیقی و مجازی تاثیر خود را می گذارد و در اینجا است که ضرورت مشاوره با افراد آگاه و مسیول بیشتر می شود. پس، باید افراد و به ویژه سازمان های مسیول خود را آماده کنند. نظامات به ویژه آن هایی که رسالت فرهنگی-اجتماعی دارند نقش آفرین اند. کتابخانه های عمومی یکی از این نظامات است. دنیای فناوری با کسی شوخی ندارد و هر فرد یا سازمانی که خود را درنیابد و با شرایط فعلی به طور علمی هماهنگ نسازد محکوم به فناست. بسیار شنیده و دیده ایم که مشاغلی از دست رفته و جای خود را به مشاغل جدید داده اند و این امری اجتناب ناپذیر است. نه تنها انطباق با وضع موجود امری لازم است، بلکه آینده پژوهی در هر سازمانی جزء لوازم حیات آن سازمان خواهد بود. سازمان ها باید پیش بینی های لازم را برای آینده انجام دهند و چنانچه نتوانند برای ابراز وجود محملی پیدا کنند باید کار خود را واگذارند. اینکه در بسیاری از موارد می بینیم که بعضی مغازه ها به دلیل تغییر شغل جنس های خود را به حراج می گذارند علاوه بر سودجویی پیام بی خاصیتی آن شغل را تداعی می کند. پرسش این است که آیا کتابخانه های عمومی با شرایط جدید که کرونا هم مزید بر علت شده است، خود را تطبیق داده اند؟ آیا کتابخانه های عمومی مانند آموزش وپرورش تشکیلاتی همچون «شاد» یا «مدرسه تلویزیونی ایران» درست کرده اند؟ البته، این بدین معنا نیست که آن دو برنامه کاملا مطلوب اند و البته کتابخانه ها هم همچون آموزش وپرورش نیست اما نشان می دهد که محیط عوض شده است. واقعیت این است که اگر کتابخانه ها را محل خواندن یا حتی مشاوره تلقی کنیم، معارضانی سرسخت برای آن ها به وجود آمده اند. تلفن های همراه، رایانه و اینترنت و ابزارهای دیگر رقبای بزرگی در این زمینه هستند. انفجار اطلاعات خود نام دیگری برای تهاجم افکار است و این در امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بیشتر مصداق دارد. باید شیوه های دیگر را انفرادی یا با ترکیب و با مشاوره از متخصصان پیگیری، و از آن ها برای جلب افکار عمومی و توجیه ضرورت وجودی خود و تفهیم آن به مقامات مسیول و تصمیم گیر از جمله در موضوعات زیر استفاده کرد: فرهنگ و اقتصاد خانه، محله و کشور؛ کسب وکار و مهارت افزایی و تعمیرکاری؛ تربیت و مشاوره؛ بحث های فلسفی و حکمی؛ پزشکی، درمان و روان درمانی و نحوه استفاده از داروها؛ بررسی آسیب پذیری های اجتماعی و انتشار آن؛ ایجاد شبکه های مفید اطلاع رسانی؛ مشارکت در طرح های کلان اطلاعاتی و دانشی و نشان دادن نقش کتابخانه ها به ویژه در مسایل فرهنگی؛ خلق منابع جدید و جست وجوی خلاهای فرهنگی و اجتماعی؛ برون گرایی در محله یا منطقه و در صداوسیما؛ تولید نرم افزار یا محتوا و ایجاد جاذبه برای اینکه تماس بگیرند؛ و اخلاق که از همه مهم تر است. بشر امروز در دنیای خشک اطلاعات به اخلاق و انسانیت نیاز دارد، گرچه بهره کشی از اطلاعات و سودجویی از آن اطلاعات را هم به چالش کشیده است. بدیهی است که نبودن نیروی کار متفکر و علاقه مند به کار، عدم اختصاص آموزش مفید به آن ها، یا ندادن اختیار لازم برای انجام فعالیت، کتابخانه های عمومی را به مراکزی منفعل و آسیب پذیر تبدیل می کند. اگر در هر یک از موارد فوق به صورت عمیق کار شود، چه بسا بتوان الگو یا مدلی طراحی و آن را برای استفاده داخلی و خارجی تثبیت کرد تا دیگران از آن بهره ببرند. تصادفا اغلب مقالات این شماره به نوعی بر اهمیت توجه به خدمات نوین کتابخانه ها تاکید دارند. امید است استادان و دانشجویان با اهتمامی بیشتر بر روی موضوعات فوق الاشاره تحقیق ثمربخش کنند و برندهایی را بیافرینند.