شاخصه های جفت سازی ابنیه در محور خیابان هرات (بررسی تطبیقی نمونه های جفت سازی در خیابان هرات و مجموعه های معماری ماوراءالنهر در دوره تیموری)

جفت سازی دو بنا در مقابل یکدیگر و اهمیت به تزیینات سردرهای ورودی، یکی از ویژگی های معماری عصر تیموری است. این اهمیت به پیش خان های مزین و جفت سازی آن ها در مجموعه های معماری در منطقه ماوراء النهر در دو شهر سمرقند و سبز بسیار تکرار شده است. در مقابل اما، در شهر هرات که سومین پایتخت تیموریان محسوب می شده، به دلیل تخریب های متعدد، کمترین شواهد فیزیکی از آثار معماری این چنینی برجای مانده است و باید اشاره کرد که محور خیابان در هرات، که کانون ساخت و ساز در این شهر محسوب می شده از این قاعده مستثنی نیست؛ با این که در اسناد تاریخی به نمونه های جفت سازی در این محور اشاره شده، اما به سختی می توان طرح ملموسی از ویژگی های آن در محور خیابان هرات ارایه داد. در این مقاله، ضمن بررسی ویژگی های جفت سازی در نمونه های مهم معماری تیموری در منطقه ماوراءالنهر، شاخصه های آن ها را در دو دسته «مجموعه های شهری» و «مجموعه محورهای مزاری» دسته بندی نموده و سپس با تحلیل منابع و اسناد تاریخی، ویژگی های جفت سازی ها در ابنیه خیابان هرات مشخص و با نمونه های مشابه در ماوراءالنهر مقایسه شده است. اطلاعات این مقاله با روش های کتابخانه ای، مشاهده بصری و مقایسه یافته های حاصله، گردآوری شده و پژوهش با روش تطبیقی-تحلیلی صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که خیابان هرات در دسته مجموعه محورهای مزاری در معماری تیموری جای می گیرد، اما در مقایسه با شاخصه های مجموعه محور های مزاری پیش از خود در این دوره حایز ویژگی های منحصربه فردی است. در این محور، برخلاف محور های پیشین، کاربری های متنوعی علاوه بر مقابر قرار داد که سبب می شود تا این محور را به عنوان یک طرح جامع شهری که به مرور زمان شکل گرفته محسوب داریم. این مجموعه، تنها محور مزاری است که در آن چندین زیرمجموعه شهری جای گرفته اند. در این مجموعه های شهری در خیابان هرات، جفت سازی ها برخلاف مجموعه های شهری سمرقند به صورت محوری و نه میدانی طراحی شده است.