اینترنت اشیاء؛ سامانه ای برای بهبود نظام آموزش عالی

امروزه  فناوری های اطلاعاتی، فرایندهای تولید، توزیع و بهره گیری از دانش را تحت تاثیر قرار داده اند. در این میان، اینترنت اشیاء به عنوان شبکه ای از انواع اشیاء متصل به هم می تواند ظرفیت های جدیدی را در همه عرصه ها ایجاد نماید. مفهوم اتصال وسایل و اشیاء به همدیگر، پیشرفت تازه ای در اینترنت است؛ هر چیزی در هر جایی می تواند به اینترنت متصل و "هوشمند" گردد. دستگاه های متصل می توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و اطلاعات را به اشتراک بگذارند و پس از آن، این اطلاعات می تواند پردازش شده و منجر به اخذ تصمیماتی گردد. این مفهوم "اینترنت اشیاء" نامیده می شود. دامنه ی وسیع کاربردهای اینترنت اشیاء باعث شده است تا محیط های آموزشی در تمامی سطوح تحصیلی بتوانند از آن بهره مند شوند. این دامنه از نظر نقش  IOT]در آموزش عالی] مشتمل بر ذخیره انرژی، رصد سلامتی و ایمنی دانشجویان، بهینه سازی محیط پردیس و کلاس و همچنین ممکن کردن حضور از راه دور دانشجویان و... می باشد. نکته اساسی که به نظر می رسد فناوری IOT را با سایر فناوری های گذشته ی خود متفاوت می کند این است که شیوه های قدیمی تر ابعاد محدودی از حوزه ی گسترده ی سیستم های آموزش عالی را پوشش می دهند. با استفاده از ابزارهای متعددIOT  می توان همه ی این ابزار و امکانات را هوشمند کرد و در جهت های آموزشی، پژوهشی و خدماتی استفاده کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش و کارکرد اینترنت اشیاء در فرایندهای تولید، انتقال و کاربرد دانش در نظام آموزش عالی است.

بدین منظور از رویکرد سیستمی و روش SSM چکلاند که یک روش تحلیل کیفی برای سیستم های نرم همچون سیستم آموزش عالی است، استفاده شد. با مراجعه به چندین پایگاه اطلاعات علمی داخلی و خارجی تعداد 25 مقاله مرتبط شناسایی شد. سپس بدون انجام نمونه گیری، کلیه این مقالات توسط پژوهشگران مورد مطالعه قرار گرفته و مطالب آن ها در چهار مقوله معرفی اینترنت اشیاء، نقش اینترنت اشیاء در کارکردهای آموزش عالی، فرصت های اینترنت اشیاء برای آموزش عالی و چالش های اینترنت اشیاء در آموزش عالی دسته بندی شده و در ابعاد درونداد، فرایند و برونداد نظام آموزش عالی سازماندهی شدند.

یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که اینترنت اشیاء، با ارایه خدمات پیشرفته اطلاعاتی، یک سیستم انعطاف پذیرو قابل سنجش تربیتی را برای جامعه دانشگاهی فراهم می کند که می توان از قابلیت های آن برای شخصی سازی آموزش و تقویت یادگیری، مدیریت بهتر فرایندهای آموزشی، مدیریت موثرتر لجستیکی و... بهره گرفت. کاربرد اینترنت اشیاء چالش هایی را نیز برای آموزش عالی به دنبال خواهد داشت که نقض حریم خصوصی، مسایل امنیتی و بالا رفتن هزینه ها از جمله این چالش ها می باشند.

در پژوهش حاضر تلاش شد با نگاهی کاربردی و عملیاتی به فناوری اینترنت اشیاء، فرصت ها و چالش های آن برای نظام آموزش عالی با بررسی ادبیات علمی معرفی شود. اینترنت اشیاء فناوری است که وسعت کاربرد آن در دانشگاه از کلاس درس تا آزمایشگاه، محوطه ی دانشکده و دانشگاه، پارکنیگ ها و... را در بر می گیرد. در بعد درونداد سیستم آموزش عالی اینترنت اشیاء می تواند در زنجیره تامین آموزش عالی به کار گرفته شود، تا ارتباطات بین درونداد، برونداد و فرایند دانشگاه روشن تر شده و نظارت و کنترل و مدیریت سیستم دانشگاه تسهیل گردد. به عبارت دیگر می توان گفت در اینجا اینترنت اشیا به مثابه یک مرکز ثقل ارتباطی برای سیستم دانشگاه عمل می کند. در بعد فرایند آموزش عالی و دانشگاه، اینترنت اشیاء در تعامل و مشارکت دانشجویان، ارزشیابی، سلامت روحی و جسمی دانشجویان، مدیریت کلاس درس، رضایت دانشجویان، حضور و غیاب دانشجویان، صرفه جویی در وقت، مدیریت دانشکده، صرفه جویی در انرژی، جستجوی کتاب، بهبود امنیت در فضای دانشگاه، فراهم آوردن یادگیری واقعی، رشد و توسعه فردی هم برای معلم دانشگاه و هم دانشجو و... می تواند موثر باشد. البته همان طور که اشاره شد، کاربرد این فناوری با چالش هایی نیز مواجه است. از جمله این چالش ها می توان به در خطر افتادن امنیت و حریم خصوصی، هزینه های فراوان، نیاز مداوم به اتصال اینترنت، مقیاس پذیری، خودسازماندهی و پذیرش آن و... اشاره کرد. اما با وجود این موارد، باید گفت که به طور کلی صاحب نظران، آینده این فناوری را پرکاربردتر و پراهمیت تر از اکنون می دانند.