نقدی بر اصطلاح «موسیقی معنوی» شعر

یکی از عناصر مهم کلام منظوم، که تقریبا در همه تعاریف شعر دیده می شود، موسیقی آن است. موسیقی شعر را می توان در سه ساحت «موسیقی بیرونی، کناری، و درونی» خلاصه کرد. طرح اصطلاح «موسیقی معنوی شعر» که اول بار از سوی محمد رضا شفیعی کدکنی ارایه شد، پیشنهادی بود که بر آن سه نوع موسیقی شعر، علاوه می‌شد و اکنون بیش از سه دهه از سابقه این پیشنهاد می‌گذرد و آن را در همه چاپ‌های کتاب «موسیقی شعر» در طی این سال‌ها می‌توان دید. در مقاله حاضر برهان‌های ارایه شده این طرح مورد بررسی و نقد قرار می‌‌گیرد. نتیجه سخن این است که اتکا به تعبیر واژه «موسیقی» از سوی اخوان الصفا در «رسایل» و همچنین بحث صنعت «جناس معنوی» در برخی کتب بدیعی نمی‌تواند مبانی محکمی برای طرح اصطلاح موسیقی معنوی شعر باشد؛ چرا که تعبیر اخوان الصفا جنبه ذوقی دارد و نه علمی؛ و مبانی صنعت «جناس معنوی» نیز با آنچه در باب «موسیقی معنوی» ارایه شده است، کاملا متفاوت است.