مطالعه ی تطبیقی معماری مساجد معاصر تبریز، بر پایه معیارهای طراحی منتج از مفاهیم دینی

در طی تاریخ، مساجد همواره ابعاد مختلفی از کالبد، کارکرد و معنا را به خود اختصاص داده اند. این 3 پارامتر، همچون لایه هایی بر روی یکدیگر قرارگرفته اند که فقدان هریک، می تواند بر کارایی مساجد معاصر، نسبت به کارایی الگوهای کهن، لطمه واردکند. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی تطبیقی نمونه های معاصر، در راستای مدل مفهومی پژوهش، مبنی بر «معیارهای تاثیرگذار بر الگوهای طراحی معماری به واسطه ی مفاهیم دینی» در مساجد پرداخته است.

به منظور استخراج مولفه های معماری منتج از مفاهیم دینی، از روش گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و اسنادی با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده است؛ تا بدین ترتیب، ارتباط مفاهیم دینی با پارامترهای معماری موثر در هر 3 بعد مشخص گردد. در گام دوم، پس از تدوین مدل مفهومی پژوهش، به ارزیابی میدانی (سال 97) و امتیازبندی مولفه های معماری در جامعه نمونه (مساجد منتخب معاصر تبریز) که به کمک نمونه گیری هدف دار توسط متخصصان و خبرگان این حوزه انتخاب شده ، پرداخته شده است.

مولفه های طراحی معماری مساجد در راستای مفاهیم دینی را می توان در 3 حیطه ی مولفه های کارکردی (ورودی شاخص، همجواری، مکان یابی و طراحی فضاهای مختلف)، مولفه های معنایی (خوانایی، تعلق به مکان و سلسله مراتب) و مولفه های کالبدی (جهت، توجه به نور و طراحی مناسب محراب، گنبد، مناره و صحن) طبقه بندی نمود.

با ارزیابی میزان تاثیرپذیری مساجد معاصر تبریز در هر یک از سه بعد، می توان دریافت که به زیرمولفه وجود "فضاهای مختلف" در بعد کارکردی، زیرمولفه "تعلق به مکان" در بعد معنایی و زیرمولفه "نور" در بعد کالبدی بیشترین توجه شده است. همچنین نتایج نشان می دهد که معماری مساجد معاصر تبریز، از بعد معنایی الگوها، نسبت به 2 بعد دیگر، بیشترین تبعیت را داشته اند. همچنین مسجد امام رضا (ع) دارای بیشترین تطابق با الگوها از منظر الگوهای طراحی معماری مبتنی بر مفاهیم دینی می باشد.