پیدایش جمعیت معترض: از جنبش های شهری تا جنبش های فراگیر

در سه دهه اخیر، جنبش های اجتماعی متعددی در ایران ظهور کرده است. این مقاله بدنبال بررسی این ظهور و گسترش جنبش ها در جامعه ایران معاصر است. ما با چارچوب نظری ترکیبی، برگرفته از نظریه های جنبش های جدید اجتماعی و همطرازی فریم ها، و به روش اسنادی سه بعد مهم هر یک جنبش های اجتماعی را بررسی کرده ایم: تضاد اجتماعی، کنشگران، و مطالبات. این جنبش ها علاوه بر تضادهایشان، بر مبنای دامنه دربرگیرندگی در دو دسته جنبش های فراگیر و جنبش های محدود دسته بندی شده اند. جنبش های شهری، معلمان و کارگران به دلیل دامنه دربرگیرندگی محدود به خودشان در ردیف جنبش های محدود، و جنبش های اصلاحات، زنان، دانشجویی، و جنبش دی ماه 1396 به عنوان جنبش های فراگیر در نظر گرفته شده اند. یافته هانشان می دهد، تضادهای متعدد و متنوعی بستر ظهور جنبش های اجتماعی در سه دهه اخیر بوده اند. این تضادها شامل نحوه ارایه خدمات شهری، سیاست گذاری اقتصادی، رویه های اجتماعی، و شیوه حکمرانی می شود. کنشگران این رخدادها، چه در جنبش های محدود و چه در جنبش های دربرگیرنده، متکثر بوده و از جای جای جامعه ایرانی برآمده اند. مطالبات این جنبش های اجتماعی به رغم پراکندگی، حول عدالت اجتماعی، بهبود سیاست گذاری ها و حکمرانی مطلوب قابل دسته بندی هستند. ما نتیجه گرفته ایم که این ظهور پر تعداد جنبش های اجتماعی نتیجه تضادهای حل نشده در بخش های مختلف جامعه ایرانی است. مختصات تکینه جنبش ها، بویژه تضادها و کنشگران متکثر و برآمده از اغلب بخش های جامعه، بیانگر پدیدارشدن «جمعیت معترض» در ایران معاصر است. جمعیت معترض نیروی بی شکل/پرشکل اجتماعی جدیدی است که در سرتاسر جامعه بدنبال تغییر اجتماعی با مطالبه مشخص برقراری عدالت اجتماعی و برابری است.