بازخوانی امامت در اندیشه نوبختیان و معتزلیان شیعه شده با تاکید بر آرای ابن قبه رازی

امروزه تاریخ امامیه چنان با تاریخ کلام در هم آمیخته است که شناخت آن بدون آشنایی با اندیشه های متکلمان امامیه در مدارس مختلف کلامی، از مدینه، کوفه و قم تا بغداد، ری، حله، اصفهان، شیراز و... ، و بازخوانی آنها، بسی دشوار و گاه غیرممکن به نظر می رسد؛ مدرسه هایی که در محیط های جغرافیایی ناهمگون شکل گرفته اند و پراکندگی آنها در مسیر تاریخ، منشا پیدایش تغییر و تطوراتی در روش و محتوای اندیشه متکلمان اسلامی در مباحث مختلف کلامی، به ویژه در مباحث امامت شده است. این نوشتار به بازخوانی و بررسی مسئله «امامت» در اندیشه نخستین متکلمان امامی مدرسه بغداد قبل از ظهور مرحوم شیخ مفید و شاگردان برجسته او اختصاص یافته است و با تاکید بر آرا و کلمات متکلمان بزرگ خاندان نوبخت و نیز معتزلیان شیعه شده، به ویژه ابن قبه رازی، به مقایسه آنها با یکدیگر در اهم مسایل امامت، می پردازد. اگر چه این دو جریان تفاوت هایی در روش و رویکرد با یکدیگر داشته اند _ که در میان آنها از گرایش به سمت متکلمان نظریه پرداز کوفه و تاثیر پذیری از آنها تا توجه بیش از اندازه به عقل و هم نوایی در برخی مباحث امامت با رویکرد عقل گرایی معتزلیان به چشم می خورد_ اما اشتراکاتی نیز با یکدیگر داشته اند که مهم ترین آنها را می توان دور شدن تدریجی از روش و محتوای متکلمان مدرسه کوفه و نزدیک شدن به دستگاه کلامی معتزلی دانست.