کشورداری اقتصادی توسعه ایران درقبال افغانستان (روایتی صدساله 1398-1298ش.)

دولت ایران در سده اخیر به ابزارهای مختلف برای تغییر رفتار کشورهای هدف متوسل شده است. یکی از این ابزارها «اقتصادی» است. توسل به ابزارهای اقتصادی ملی و فراملی برای تغییر رفتار دولت هدف «کشورداری اقتصادی» نامیده می شود. این نوع از کشورداری ابزار مهم سیاست خارجی در پیشبرد «توسعه اقتصادی» است. مطالعه موردی برای فرضیه مذکور در نوشتار حاضر ایران و افغانستان هستند. مطالعه نقش سیاست خارجی بر توسعه به وسیله کشورداری اقتصادی روزنه ای جدید پیرامون مطالعات سیاست گذاری عمومی و توسعه در ایران است. هدف پژوهش «تبیین تاریخی-علی» اهمیت ابزارهای اقتصادی فراملی در توسعه جوامع است. پرسش مقاله بدین شرح است: کشورداری اقتصادی ایران درقبال افغانستان (1398-1298ش.) چه فرایندی را طی کرده است؟ براساس یافته های پژوهش سیاست خارجی ایران در دولت پهلوی اول ازطریق ابزارهای سیاسی و دفاعی ازجمله پیمان های مودت و در پهلوی دوم تحت تاثیر مدرنیزاسیون از ابزارهای اقتصادی همچون حمایت های مالی و موافقت نامه های تجاری درصدد تغییر رفتار خارجی دولت افغانستان بود؛ اما پس از سقوط پهلوی ابزارهای نظامی به علت ایدیولوژی های انقلاب اسلامی 1357 و کودتای کمونیستی 1357 در افغانستان جایگزین ابزارهای اقتصادی شد؛ ازجمله حمایت های تسلیحاتی ایران از مجاهدین افغان علیه دولت کابل. پس از سقوط طالبان ایران به تدریج به ابزارهای اقتصادی متوسل شد که یکی از نتایج آن تبدیل شدن ایران به بزرگ ترین شریک تجاری افغانستان طی چند سال گذشته است. مقایسه دوره های یادشده نشان می دهد که ابزارهای اقتصادی بیش از سایر ابزارها منافع و همگرایی دو کشور را تحقق ساخته است. لذا ابزارهای اقتصادی فراملی از ضرورت های گریزناپذیر در توسعه کشورهاست.