مصدریابی تطبیقی روایات ««التبیان»» طوسی در تفاسیر «المصابیح» وزیر مغربی و «جامع البیان» طبری

بازیابی مصادر روایی تفسیر «التبیان» به شناسایی تاریخ شکل گیری تفسیر شیعه پیش از شیخ طوسی و نیز، نزدیک شدن به منابع اولیه حدیثی کمک می کند. افزون بر آن، شناسایی مصادر حدیثی راهی برای ارزیابی میزان اعتبار روایات تفسیر «التبیان» است که در ضمن آن، بخشی از تفاسیر مفقود کهن همچون تفسیر وزیر مغربی کشف و بازسازی می شوند. شیخ طوسی 1034 روایت از ایمه معصومین (ع) در «التبیان» ذکر کرده که مصدر یک چهارم این روایات، مصادر حدیثی و تفسیری شیعی است. یافته های تحقیق نشان می دهد تفسیر جامع البیان طبری، مصدر حدود 250 روایت از روایات تفسیر «التبیان» بوده است. تفسیر «المصابیح» وزیر مغربی نیز در ردیف دوم و پس از تفسیر «طبری»، مهمترین منبع روایات «التبیان» است. تفسیر وزیر مغربی با آنکه خود شیعی است، به سبب اتصال با منابع حدیثی و تفسیری اهل سنت، به عنوان منبع واسطه برای «التبیان» عمل کرده است. با این همه، «نقل به معنا» و تغییر و تحول بسیار در متن روایات «التبیان» و نیز ابوجعفرهایی که کاملا مشخص نیست به معصوم باز می گردد یا خیر، سبب شکل گیری 140 مورد «روایات بدون مصدر» در تفسیر «التبیان» شده است. یافته ها و مقایسه روایات «التبیان» با مصادر اصلی نشان داد، منظور از «ابوجعفر» در روایات «التبیان»، همیشه امام باقر (ع) نیست، بلکه کنیه «ابوجعفر» مشترک میان امام معصوم، کلبی و طبری است.