شیوه ‏های ترغیب در غزلیات عطار باتکیه بر نظریه «فرایند ارتباط کلامی» رومن یاکوبسن

رومن یاکوبسن از برجسته ‏ترین نظریه‏ پردازان فرمالیسم روسی در نظریه الگوی ارتباط کلامی خویش اعلام کرد هرگونه ارتباط کلامی بین راوی و روایت‏ شنو (مخاطب) بر وجود شش عامل فرستنده، گیرنده، مجرای ارتباطی، تماس، رمز و موضوع استوار است. یکی از نقش‏های ارتباطی در الگوی اخیر، «نقش ترغیبی» است. جهت‏ گیری پیام در نقش ترغیبی به‏ سوی مخاطب است و گوینده می‏کوشد تا با کاربرد جمله های امر و نهی و منادا، با مخاطب ارتباط برقرار کند. در غزلیات عطار، در جایگاه گونه‏ ای متن دارای ارتباط کلامی، باتکیه ‏‏بر الگوی یاکوبسن سه نقش ترغیبی در محورهای «پیام، درون‏مایه و مخاطب» دیده می‏شود؛ به‏ گونه‏ ای‏که در ورای هریک از محورهای نام‏برده، شاعر با استفاده از ابزارهای زبانی به ترغیب پیامی در مخاطب می‏پردازد. این مقاله به ‏شیوه توصیفی تحلیلی و با بهره‏ گیری از منابع کتابخانه ‏ای به بررسی شیوه های اخلاق ترغیبی و محورهای آن در غزلیات عطار براساس نظریه ارتباط کلامی رومن یاکوبسن می‏پردازد. نتایج پژوهش نشان می‏دهد که ترغیب در غزلیات عطار جایگاه ویژه ‏ای دارد و درون‏مایه های نقش ترغیبی بیشتر در سه محور دینی و حکمی، اجتماعی و فرهنگی نمود یافته است؛ شاعر در پس این نقش‏ها به ترغیب موضوعاتی مانند ترک دنیا، دوری از ریا و شادمانی و... می‏پردازد. علاوه‏بر رعایت امتیازات و آرایه ‏های کلامی، که ارزش ادبی فراوانی برای این اثر آفریده است، کاربست مناسب و پربسامد ترغیب، در جایگاه یک شیوه آموزشی، بر غنای تعلیمی غزلیات عطار افزوده ‏است.