بوم سازگان نوآوری یا بوم مرز نوآوری؟

کاربرد استعاره بوم سازگان (اکوسیستم) در حوزه مدیریت، سابقه ای پرتکرار دارد و آن را به عنوان پیشوند برای عناصر متعددی به کار گرفته اند؛ مانند بوم سازگان کارآفرینی، بوم سازگان دانش، بوم سازگان کسب وکار و بوم سازگان نوآوری. اما نکته اینجاست که محققین حوزه مدیریت، کمتر به مبدا و اصل این استعاره یعنی حوزه محیط زیست مراجعه کرده اند تا با ویژگی‌های اساسی بوم سازگان های طبیعی آشنا شوند و آن ها را برای حوزه پژوهشی خود بومی سازی کنند. شاید همین امر هم باعث شده که هنوز چالش ها و اختلافات زیادی در کاربرد مفهوم بوم سازگان برای مدیریت وجود داشته باشد که از آن جمله، ارتباط انواع بوم سازگان ها نظیر دانش و کسب وکار و نوآوری با یکدیگر است. به طور خلاصه، این سوال در پیشینه پژوهش ها مطرح است که آیا بوم سازگان نوآوری، موجودیت مستقلی از بوم سازگان های دانش و کسب وکار است؟ آیا با آن ها هم پوشانی دارد؟ و یا این که اصلا موجودیت مستقلی نیست و باید به مجموع آن دو بوم سازگان دیگر اطلاق شود؟ من و همکارانم در مقاله ای که اخیرا منتشر شد[1]، برای حل این معما به حوزه علمی مبدا یعنی محیط زیست مراجعه کردیم و با مفهوم جدیدی به نام بوم مرز (اکوتون) آشنا شدیم که پیش از این در حوزه علمی مدیریت، معرفی نشده بود. برای درک این مفهوم، محدوده ساحلی را در نظر بگیرید یعنی جایی که دو بوم سازگان دریا و خشکی به هم می رسند و با یکدیگر هم پوشانی دارند. موجوداتی مانند پرندگان دریایی در این محدوده هم پوشانی (بوم مرز) زندگی می کنند و در صورت تغییر جدی در هر یک از دو بوم سازگان مزبور، حیات آن ها تهدید می شود. یعنی حساسیت زیستی در این محدوده ها بسیار بیشتر است. پس بوم مرزها نسبت به بوم سازگان ها، فعال تر، متنوع تر، بازتر، آسیب پذیرتر و حساس تر، و دارای مرزهای غیرشفاف تری هستند. استدلال های درج شده در مقاله مزبور، ما را به این نتیجه می رساند که نوآوری، اصولا یک بوم سازگان مستقل نیست، بلکه صرفا بوم مرز بین دو بوم سازگان دانش و بوم سازگان کسب وکار است. لذا این یک اشتباه سیاستی بزرگ است که بخواهیم بوم سازگان نوآوری را مستقلا تحلیل و مدیریت کنیم. پذیرش این نظریه، با توجه به ویژگی های خاصی که برای بوم مرزها برشمردیم، اثرات سیاستی مهمی خواهد داشت که نیاز به پژوهش های متعدد دارد و لذا می توان گفت زمینه جدیدی برای پژوهشگران حوزه سیاست نوآوری گشوده شده است که جای کار و انتشارات فراوان خواهد داشت و همه فعالان این حوزه را به تحقیق در این باب دعوت می‌کنیم.