بررسی زمینه های شکل گیری تعادل نهادی سنتی در عصر صفویه با تاکید بر روابط متقابل روحانیت و حکومت

در جامعه شناسی، نهادهای مدنی، از مهم ترین مجموعه تشکل ها و اجتماعات موجود در جامعه است که در حد فاصل میان توده شهروندان و حکومت قرار گرفته است و در نتیجه ایجاد فرآیند تعامل میان حکومت و نهادهای اجتماعی مستقل شکل می گیرند. دولت صفویه نیز براساس منطق الگوی «توالی های واکنشی» با به جنبش درآوردن زنجیره ای از رخدادهای واکنشی، منجر به شکل گیری میراث نهادی ویژه ای در تبریز، اولین پایتخت صفویه شد که نهایتا در قزوین و اصفهان با تحقق تمرکز سیاسی به ثمر نشست. هرچند این تمرکزگرایی پستی و بلندی های زیادی را فرا روی نهادها قرار داد که بررسی ان می تواند به شناخت بیشتر نهادهای سنتی در عصر صفویه کمک کند. این پژوهش با الهام از الگوی نظری نهادگرایی تاریخی و به روش تحقیق تاریخی و شیوه توصیفی-تحلیلی متکی بر منابع دست اول و منابع معتبر، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی در جست وجوی پاسخی مناسب برای این پرسش است که «براساس رویکرد نهادگرایی تاریخی، تا چه میزان حکومت صفویه توانسته است زمنیه شکل گیری تعادل نهادی نسبتا پایدار بین روحانیت و حکومت مرکزی را محقق سازد؟ نتایج نشان می دهد شکل گیری تعادل نهادی سنتی دوران صفویه، مبتنی بر شبکه پیچیده ای از روابط متقابل بین دو نهاد اصلی یعنی حکومت مرکزی و روحانیت بود که حاصل آن تعادل نهادی نسبتا پایداری بین این نهادها بود. این تعادل نهادی نه ناشی از سلطه یک نهاد بر نهادهای دیگر بلکه محصول موازنه قدرت مبتنی بر نیازهای متقابل این نهادها به یکدیگر بود که ریشه در شرایط و نحوه شکل گیری حکومت صفویه مبتنی بر ترکیبی از نیروهای سیاسی-اجتماعی و قدرت ایدیولوژیک داشت.