مولفه های کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی

حضور انسان در مکان‌های شهری به معنای اتصال به وجودی جمعی و فضای ادراک‌شده توسط او، حاصل گفتمانی بین ذهن و اجتماع است، فلذا استنباط و القای معنای مکان بدون پیوند مفاهیم وجودی اجتماع و ذهن با مکان، منجر به رویکردهایی سطحی نسبت به واقعیت مکان‌های شهری می‌شود. ازاین‌رو کیفیت تعاملات حاصل از کیفیات مکان مطرح‌شده در غرب، با کیفیات ذهنی در رویکرد اسلامی، در بیان واقعیات تعاملات انسان با مکان، کارایی لازم را نخواهد داشت. بنابراین پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدل کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی و منطبق بر مکتب و اندیشه اسلامی به دنبال پاسخگویی به این سوالات است که مولفه‌های موثر بر معنای مکان از دیدگاه شهر ایرانی اسلامی چه می‌باشد؟ کیفیت‌های لازم برای ایجاد یک مکان شهری ایرانی اسلامی چیست؟ مدل کیفیت مکان در شهر ایرانی اسلامی چگونه است؟ برای پاسخگویی به پرسش‌های مذکور، از روش‌شناسی کیفی و راهبرد تحلیل محتوا، طی یک فرایند توصیفی تحلیلی برای تحلیل محتوای منابع مربوطه در زمینه شهر ایرانی اسلامی استفاده شده است. مدل کیفیت مکان در پژوهش حاضر مبتنی بر نظریه اصالت پدیداری معنا بر این تفکر بنا است که صورت مکان ابتدایی‌ترین سطح تعامل انسان با محیط پیرامون است و ماهیتی کاملا ملموس و کالبدی دارد و می‌توان آن را عینیتی مستقل از حضور و شناخت انسان در نظر داشت؛ اما شناخت انسان از محیط و به ظهور آوردن مفاهیمی جدید در پی حضور انسان در محیط، زمینه ظهور محتوای مکان را فراهم خواهد آورد. به همین دلیل مکان و معنای مکان دارای دو «کلان‌‌مولفه ذهنی» و « کلان‌‌مولفه عینی» می‌باشد که این دو در محتوای مکان غیرقابل انفکاک هستند. بنابر نتایج پژوهش، کلان‌مولفه ذهنی شامل سه مولفه «ادراکی»، «اجتماعی» و «مدیریتی» و کلان‌‌مولفه عینی دارای سه مولفه «کارکرد»، «ریخت» و «طبیعت» است. این مولفه‌ها 52 کیفیت مکان را شامل می‌شوند که مدل کیفیت مکان شهر ایرانی اسلامی را ساخته و می‌تواند در برنامه‌ریزی، طراحی، مدیریت و تصمیم‌گیری و ارزیابی کیفیت مکان‌های شهری ایرانی اسلامی موردتوجه قرار گیرد.