بررسی درستی انتساب بحر المحبه فی اسرار الموده فی اسرار الموده ‏به ابوالفتوح احمد یا ابوحامد محمد غزالی

بحر المحبه فی اسرار الموده ازجمله تفسیرهای صوفیانه به زبان عربی است که در آن، سوره یوسف همراه با برخی نکته ها، اشارات، سخنان و حکایت های عرفانی، در ساختار و نثری ساده، ادبی و دلنشین تفسیر شده است. تاکنون به این اثر، با وجود اهمیت در تاریخ تفسیرهای عرفانی سوره یوسف، چنانکه باید توجه نشده است؛ به گونه ای که تاکنون تصحیحی انتقادی از آن در دست نیست. همچنین تردیدهایی درباره بحر المحبه وجود دارد که یکی از مهم‏ترین ‏آنها مربوط به مولف اثر است. بحر المحبه متاثر از برخی دست ‏نوشته ‏ها و فهرست های نسخ خطی و دیدگاه برخی نویسندگان متاخر، به احمد غزالی و گاه برادر بزرگ‏ترش محمد منسوب است. نوشتار پیش رو، برای نخستین بار درپی بررسی دقیق این موضوع برای تایید یا رد این نسبت شکل گرفته است. استفاده از دیدگاه ‏های ‏پژوهشگران پیشین درباره آثار برادران غزالی، تحلیل تطبیقی محتوای بحر المحبه با برجسته‏ ترین ‏و متناسب‏ترین ‏آثار مسلم برادران غزالی در تفسیر و نیز با بهره ‏مندی از روابط بینامتنی میان اثر و ‏تفسیرهای مشهور سوره یوسف در سده ‏های ‏متقدم مانند انس المریدین و روضه المحبین، قصه یوسف و حدایق الحقایق نشان می‏دهد که این اثر احتمالا از هیچ یک از دو برادر غزالی نیست. به نظر می‏رسد انتساب این اثر به هریک از این دو برادر به سبب شهرت و برجستگی غزالی‏ها در میان اهل علم و تصوف و اقبال عمومی به آنها باشد. این نوشتار به روش کتابخانه‏ای از میان روش‏های تحقیق کیفی و با شناخت و بررسی تطبیقی به نگارش درآمده است.