شاخص های هویت ملی از منظر امنیت اجتماعی

هویت ملی به‌عنوان مفهومی علمی، از ساخته‌های علوم اجتماعی است که کاربرد آن از نیمه دوم قرن بیستم میلادی رو به گسترش نهاده است و امروزه یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین مفاهیم علوم انسانی است. با توجه به تعداد بالای پژوهش‌های انجام شده در دو دهه اخیر راجع به هویت ملی، این نوشتار با هدف ارایه تحلیل کیفی پژوهش‌های مرتبط با هویت ملی انجام شده در فاصله سال‌های 1392 تا 1397 در ایران تهیه شده است.

روش تحقیق مقاله حاضر کیفی و با تکنیک فراتحلیل انجام شده است. و در آن از بین 386 مورد از مقالات علمی، پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری در رشته‌های مختلف علوم انسانی 67 به عنوان نمونه‌های تحقیق انتخاب شدند و مورد بررسی قرار گرفتند.

نتیجه پژوهش نشان می‌دهد هر یک از متغیرهای جنسیت، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی اقتصادی به‌تنهایی رابطه معناداری با هویت ملی ندارند و رابطه هرکدام از آن‌ها باید با درنظر گرفتن حضور سایر متغیرها تحلیل شود. متغیرهای تاهل، رشته تحصیلی و نوع شغل با هویت اجتماعی همبستگی متوسطی دارند. متغیرهای سرمایه اجتماعی، احساس عدالت، دینداری و جمع‌گرایی به‌ترتیب، بیشترین همبستگی مثبت و معنادار با هویت ملی را دارند. پس از آن‌ها، هویت قومی قرار دارد که همبستگی مثبت و معناداری با هویت ملی دارد و تقویت آن باعث تقویت هویت ملی می‌شود؛ اما نوع قومیت با هویت ملی رابطه معناداری ندارد و بین اقوام مختلف کشور تفاوت معناداری از نظر هویت ملی وجود ندارد. هویت ملی با استفاده از رسانه‌های جمعی داخلی همبستگی مثبت و با استفاده از رسانه‌های خارجی همبستگی معکوس دارد. از دیگر نتایج تحقیق این است که صرف استفاده از اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی مجازی نمی‌تواند به طور مستقیم بر هویت ملی کاربران تاثیر مثبت یا منفی داشته باشد، بلکه به‌واسطه میزان استفاده، هدف از استفاده و محتوای مطالب مورد استفاده در آن‌ها می‌تواند باعث تقویت یا تضعیف هویت ملی در کاربران شود. افراد دارای سبک زندگی عادی و هنجارگرا گرایش قوی‌تر و افراد دارای سبک زندگی مدرن یا غیرعادی و هویت‌های اجتنابی و هنجارگریز گرایش ضعیف‌تری به هویت ملی دارند.

تقویت هویت دینی، تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش احساس امنیت، ارتقای فرهنگ شهروندی، افزایش مشارکت سیاسی و کاهش گرایش به مهاجرت به خارج از کشور و کاهش خرید کالاهای خارجی از مهم‌ترین پیامدهای تقویت هویت ملی‌اند. در مجموع، میزان گرایش به هویت ملی در حد بالاتر از متوسط ارزیابی شده است و با توجه به تعداد بالای پژوهش‌ها، می‌توان گفت وضعیت گرایش به هویت ملی در سطح کشور مطلوب است.