مطالعه روابط مشخصه های هیدرومورفواکولوژیکی و اکوهیدرولیکی رژیم جریان بر مطلوبیت زیستگاهی سیاه ماهی Capoeta gracilis (Keyserling, 1861): درک پویایی جمعیت ماهیان و سناریوهای جریان اکولوژیکی رودخانه زرین گل

بررسی وضعیت اکولوژیکی، هیدرولوژیکی و مطلوبیت زیستگاه رودخانه، از عناصر کلیدی در مدیریت اکوسیستمی رودخانه است. در این راستا در پژوهش حاضر به منظور ارزیابی شرایط پایدار اکولوژیک در رودخانه زرین گل استان گلستان، طی محاسبات گام به گام تحلیل اکوهیدرولیکی و هیدرومورفواکولوژیکی زیستگاه گونه سیاه ماهی Capoeta gracilis (Keyserling, 1861) و برآورد جریان اکولوژیکی با استفاده از روش های هیدرولوژیکی (تنانت و جریان پایه آبزیان) در طول دوره آماری 10 ساله (1398-1389)، روش هیدرولیکی (محیط خیس شده) و مدل شبیه سازی زیستگاه در فصول مختلف سال 1396 و 1397، مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، شبیه سازی فیزیکی زیستگاه بر مبنای منحنی های معیارهای مطلوبیت زیستگاه با مطالعات میدانی و نمونه برداری پارامترهای هیدرولیکی (عمق، سرعت و شاخص بستر) و اکولوژیکی (جوامع آبزیان) انجام گرفت. ابتدا با استفاده از نقشه توپوگرافی رودخانه زرینگل و نرم افزار  ARC-GIS، هندسه مدل رودخانه و مقاطع عرضی ایجاد شد. سپس شبیه سازی هیدرولیکی رودخانه با نرم افزار HEC-RAS انجام گرفت. در مرحله بعد شبیه سازی هیدرولیکی و زیستگاهی در مدل PHABSIM صورت گرفت. در این مدل اکولوژیکی-هیدرولیکی، رابطه بین هیدرولیک جریان و نیازهای زیستگاهی گونه هدف با استفاده از مساحت قابل استفاده وزنی برقرار گردیده و منحنی دبی -مطلوبیت زیستگاه گونه هدف در دبی های مختلف در دو گروه سنی بالغ و نابالغ استخراج شد و مطابق با آن یک روش طبقه بندی جدید رژیم جریان اکولوژیکی با توجه به شاخص های مطلوبیت زیستگاه (عمق آب، سرعت جریان و بستر)، در نظر گرفته شد. با استخراج منحنی دبی - مطلوبیت زیستگاه، مطلوبیت رودخانه از لحاظ مقدار و موقعیت، مورد بررسی قرار گرفت. بر پایه نتایج حاصله، رژیم جریان اکولوژیکی مطلوب برای تامین پتانسیل اکولوژیکی زیستگاه گونه شاخص با ترکیب روش های مختلف برای بازه های مورد بررسی در طول سال متفاوت بوده و بر این اساس، برای حفظ شرایط مطلوب و حفاظت از اجزای اکوسیستم و زیستگاه جوامع بیولوژیکی، محدوده رژیم جریان موردنیاز بین 43/1 (در ماه  تیر - بهمن) تا 76/3 مترمکعب برثانیه (در ماه فروردین)، با میانگین دبی سالانه زیستی 74/1 مترمکعب بر ثانیه (معادل 3/74 درصد جریان طبیعی رودخانه) بایستی در داخل رودخانه زرین گل، برقرار باشد. همچنین حساسیت گونه سیاه ماهی به تغییرات سرعت و مواد بستری زیاد می باشد و با ثابت ماندن عمق در شرایط مطلوب، مساحت قابل استفاده وزنی، نیز افزایش می یابد. بر اساس نتایج این مطالعه، توزیع مطلوبیت زیستگاهی در طول رودخانه زرین گل، تحت تاثیر پارامترهای هندسی، هیدرولیکی و میزان دبی جریان، بیانگر شرایط مطلوب زیستگاهی گونه سیاه ماهی در محدوده پایین دست و شرایط ضعیف در محدوده بالادست رودخانه می باشد.