ارزیابی اثرات کشت پنبه بر میزان عرضه و تقاضای منابع آب مناطق جنوب شرقی ایران تحت سناریوهای تغییر اقلیم

کشاورزی عمده ترین مصرف کننده آب در سراسر جهان است و مدیریت آب کشاورزی بسیار پیچیده است. برقراری تعادل بین منابع آب و تقاضا در مناطق خشک و نیمه خشک یک چالش بزرگ در طی دهه های آینده خواهد بود. زیرا قرن بیست و یکم با چالش جهانی تحت عنوان تغییر اقلیم روبرو است و مدیریت منابع آب و تقاضا دشوارتر نیز می گردد. یکی از آثار تغییر اقلیم، کمبود آب قابل دسترس در مناطق مختلف جهان بوده که بیشترین خسارت را به بخش  کشاورزی  وارد کرده و امنیت غذایی را به خطر انداخته است. از راهکارهای رسیدن به ثبات عملکرد محصولات کشاورزی در نتیجه ی تغییر اقلیم، افزایش بهره وری آب است که سبب کاهش وابستگی کشاورزان به بارش های نامنظم ناشی از تغییر اقلیم می شود. استان سیستان و بلوچستان از جمله مناطق خشک و نیمه خشک است. بنابراین از این موضوع مستثنا نمی باشد. درگذشته پنبه در این منطقه جغرافیایی کشت می گردید. اما به دلیل عدم انطباق با شرایط اقلیمی و مطالعات آمایش سرزمین از الگوی کشت منطقه مورد مطالعه حذف می شود. اما مجدد زمزمه کاشت این گیاه در منطقه به صدا در آمده است. با توجه به بالابودن تنش کم آبی منطقه لازم است به شکل علمی بیان شود که کشت پنیه منجر به افزایش تنش کم آبی در منطقه می شود. لذا هدف اصلی این مطالعه، ارزیابی تاثیر کشت پنبه بر عرضه و تقاضای منابع آب در شرایط تغییر اقلیم است.

در این پژوهش، اثر تغییر اقلیم بر پارامترهای هواشناسی در حوضه پیشین واقع در استان سیستان و بلوچستان توسط مدل های گردش عمومی جو تحت دو سناریوی RCP 4.5 وRCP 8.5  بررسی شد و شبیه سازی منابع و نقاط تقاضای آب در منطقه مورد مطالعه با استفاده از مدل برنامه ریزی و مدیریت منابع آب ارزیابی شد. برای کاهش عدم قطعیت مدل های گردش عمومی جو از مدل ترکیبی استفاده شد. 

تایج پیش بینی پارامترهای هواشناسی نشان داد میزان بارش منطبق با سناریوی 5/8 و 5/4 به ترتیب به میزان 6/7 و 6/12 درصد بیشتر پیش نمایی می گردد و تقریبا دما مقدار ثابتی دارد. برای مقابله با کمبود آب نقاط تقاضا، راهکارهای مدیریتی افزایش راندمان آبیاری، حذف کشاورزی های غیر مجاز، استفاده از دستگاه آب شیرین کن ارایه شد. همچنین نتایج نشان داد میانگین نیاز تامین نشده بخش کشاورزی با کشت فعلی و افزودن کشت پنبه به ترتیب 83 و 85 درصد است. نتایج بررسی سناریوها نشان داد، کمترین نیاز تامین نشده در حالت تغییر اقلیم با سناریوی 5/4 و کشت فعلی به مقدار  MCM4/39 و در حالت پایه همراه با کشت پنبه بیشترین نیاز تامین نشده MCM9/65 است. همچنین نتایج نشان دادند، با در نظر گرفتن سناریوی سوم، نیاز تامین نشده کشت پنبه در حالت اقلیم پایه و تغییراقلیم با سناریوی 5/4 و سناریوی 5/8 به ترتیب 08/25 و 2/13 و 53/15 میلیون متر مکعب  محاسبه شد، که در هر سه حالت، بیشتر از نیاز تامین نشده کشت فعلی است. بنابراین کاشت پنبه باعث افزایش تنش کم آبی می گردد.

منطقه جنوب شرق ایران دارای اقلیمی خشک و گرم است. سیاستمداران و برنامه ریزان منطقه ای باید به گونه ای عمل نمایند که بتوان منجر به افزایش تاب آوری ساکنین و کشاورزان بومی شوند. مبتنی بر نتایج این مطالعه  استفاده از دستگاه آب شیرین کن برای آب شرب و کاهش تلفات و کشاورزی غیر مجاز تاثیر بیشتری بر منابع آب نسبت به سناریوی افزایش راندمان کشت فعلی داشت. بنابراین کشت این محصول، در این حوضه جغرافیایی، به هیچ عنوان قابل توجیه نیست و پیشنهاد می شود برای حل مشکل اقتصادی در منطقه مورد مطالعه، کشت های دیگر مورد بررسی قرار گیرد. با مقایسه کشت پنبه نسبت به کشت فعلی در تمام حالات مشابه اقلیمی، نیاز تامین نشده پنبه از کشت فعلی بیشتر شد. بنابراین کشت پنبه باعث کمبود روزافزون منابع آب در منطقه می شود. در نهایت اینکه نتایج این تحقیق به تصمیم گیران منطقه مورد مطالعه، برای مدیریت بهتر منابع آب کمک می کند.