شناسایی قابلیت های مدیریتی شبکه اجتماعی علمی دانش آموزی از دیدگاه متخصصان

 استفاده از شبکه های اجتماعی در بین دانش آموزان و گروه های سنی مختلف در حال گسترش است. با توجه به آمارهای منتشرشده، 67 درصد از کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی را افرادی در سنین 12 تا 17 سال تشکیل می دهند. این افراد در سن تحصیل و بخش عمده ایشان دانش آموز هستند. با توجه به فعالیت های اندکی که در حوزه طراحی و توسعه شبکه اجتماعی علمی برای این گروه سنی وجود دارد؛ ضرورت توجه به طراحی و پیاده سازی شبکه های اجتماعی برای دانش آموزان با توجه به نیازهای آن ها و براساس ارزش های جامعه ایرانی بیش از پیش احساس می شود. هدف این پژوهش شناسایی ویژگی های ضروری شبکه اجتماعی علمی دانش آموزی در سه سطح کلاسی، عمومی و بازی و پنج قابلیت مدیریتی شامل مدیریت اطلاعات هویتی، مدیریت محتوا، مدیریت ارتباطات، مدیریت جستجو و مدیریت اطلاع رسانی است. بر این اساس یک پرسش و چهار فرضیه ساخته شد.

این پژوهش از نوع کاربردی است که به روش آمیخته اکتشافی (کیفی و کمی) به انجام رسید. در بخش کیفی، ابزار مشاهده و مصاحبه ساخت یافته مبنای گردآوری داده ها بود. پیش نویس مصاحبه از مشاهده شبکه های اجتماعی علمی بین المللی و مستندات مرتبط با آن ها به دست آمد. برای مصاحبه، 15 متخصص به صورت هدفمند انتخاب شدند و مورد مصاحبه ساخت یافته قرار گرفتند. در نهایت براساس تحلیل محتوای شبکه های اجتماعی و داده های حاصل از مصاحبه ها، دسته بندی قابلیت های مدیریتی و شاخص های هر یک به دست آمد. در بخش کمی، روش پژوهش، پیمایش و ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه بود. نظرات دو گروه یعنی 15 متخصص مرحله کیفی و 43 نفر از مسیولان فناوری اطلاعات مدارس هوشمند شهر تهران پیرامون اهمیت شاخص های به دست آمده برای هر یک از قابلیت های مدیریتی گردآوری و اولویت بندی شد. در بخش کیفی برای اعتبار داده ها از روش بازبینی توسط اعضا و بازبینی توسط همکاران پژوهش بهره گرفتیم. در بخش کمی، روایی پرسش نامه به صورت صوری تایید شد و پایایی پرسش نامه از طریق آلفای کرونباخ به دست آمد.

شاخص های شناسایی شده برای قابلیت های مدیریتی در بخش های اصلی شبکه اجتماعی علمی دانش آموزی شامل 36 شاخص در بخش کلاسی، 37 شاخص در بخش عمومی و 20 شاخص در بخش بازی است. در هر یک از بخش های سه گانه، شاخص های مربوط به قابلیت های مدیریتی 5 گانه دسته بندی شدند. 11 شاخص مربوط به مدیریت اطلاعات هویتی، برای هر سه بخش مشترک است. یافته های پژوهش نشان دهنده اهمیت تمامی شاخص های شناسایی شده در بخش های اصلی شبکه اجتماعی علمی دانش آموزی است. بیشترین میانگین امتیازی کسب شده مربوط به بخش بازی با میانگین 66/8 در مقابل میانگین 30/8 برای بخش عمومی و 45/8 برای بخش کلاسی است. اگر چه درجه اهمیت آن شاخص ها از نظر پاسخ گویان یکسان نیست و بر همین اساس، اولویت دهی شاخص ها انجام پذیرفت. مجموع امتیاز شاخص های بخش بازی بیش از دو بخش عمومی و کلاسی است و می توان از قابلیت های بازی برای پیشبرد اهداف آموزشی بهره برد. همچنین می توان به منظور تقویت و پشتیبانی بیشتر از آموزش درسی و عمومی دانش آموزان از عناصر بازی و قابلیت هایی که در پژوهش حاضر به دست آمده اند، استفاده کرد.

حضور شاخص های مناسب برای استفاده از قابلیت های سواد اطلاعاتی در شبکه اجتماعی علمی و همچنین استفاده از عوامل انگیزشی و بازی وارسازی نظیر بردهای امتیازی می تواند به افزایش مشارکت دانش آموزان در فعالیت های آموزشی کمک کند. امکان به اشتراک گذاری مشکلات درسی، مشارکت کلاسی در تولید محتوا، اطلاع رسانی درباره فعالیت های دوستان و گروه، امکان تعریف مسابقات و چالش های شهری، امکان به اشتراک گذاری مسایل اجتماعی و پیشنهاد چالش ها و مسابقات براساس علاقه مندی ها که در این پژوهش به عنوان شاخص های مناسب در بخش های مختلف شبکه اجتماعی پیشنهاد شد، می تواند به تقویت مشارکت گروهی، یادگیری پروژه محور و حل مساله گروهی یاری رساند. همچنین قابلیت های به اشتراک گذاری و ارتباطی می تواند فرصتی برابر به منظور رشد و یادگیری در اختیار دانش آموزان مختلف قرار دهد. چارچوب پیشنهاد شده در این پژوهش می تواند با هدف ارزیابی شبکه های اجتماعی علمی دانش آموزی موجود مورد استفاده قرار گیرد. همچنین می تواند چارچوبی برای طراحی و توسعه نرم افزار شبکه اجتماعی علمی دانش آموزی با توجه به ویژگی های بومی و الگوگیری از شبکه های اجتماعی دانش آموزی مشابه در سطح بین المللی فراهم آورد.