بهره گیری از غنای حسی در تداعی مفهوم توحید در مساجد ایران

هنر و فرهنگ اثر متقابلی بر یکدیگر دارند. هنرمندان ایرانی با تاثیرپذیری از ابعاد معنوی اسلامی و با استفاده از فنون و آرایه ها، توانسته اند عقاید مذهبی خود را در قالب اثر معماری بازتاب دهند. در این میان، مفهوم توحید به عنوان یک اصل اساسی در اسلام، از جمله مفاهیم مورد استفاده در آثار معماران اسلامی- ایرانی می باشد که با استفاده از عناصر متنوعی همچون گنبد، محراب، نور و... تجلی یافته است.سوال تحقیق: در معماری مساجد ایران، به چه میزان به بهره گیری از غنای حسی توجه شده است؟ در معماری مساجدی که به عنوان نمونه انتخاب شده اند، نقش غنای حسی در پدیداری و تبلور توحید چگونه می باشد؟

پژوهش حاضر به سنجش میزان بهره گیری از غنای حسی، در راستای ادراک مفهوم توحید در شش مسجد شاخص در ناحیه ی مرکزی ایران به عنوان نمونه، پرداخته است.

روش پژوهش حاضر توصیفی_پیمایشی بوده و نخست با استفاده از اسناد کتابخانه ای، مولفه های توحید و غنای حسی از منابع استخراج شده و مولفه های مهم و شاخص (در حوزه ی غنای حسی و ارتباط آن با مولفه های توحید) به روش دلفی غربالگری گردید. سپس با استفاده از مشاهدات دقیق میدانی در مساجد انتخابی، وجود یا عدم وجود هر یک از مولفه های غنای حسی و توحید و زیرمولفه های مرتبط دو متغیر که به روش دلفی در قالب یک جدول تثبیت شدند، مورد تحلیل واقع شده و بر این اساس میزان برخورداری مساجد از مولفه های مورد بررسی، بدست آمد.

بر اساس نتایج بدست آمده، مساجد امام اصفهان و آقابزرگ کاشان، دارای بیشترین تعداد مولفه های غنای حسی، مساجد امام اصفهان و جامع یزد دارای بیشترین تعداد مولفه های توحید و مسجد شیخ لطف الله کمترین مولفه های توحید و غنای حسی را از میان شش مسجد مورد بررسی داشته-اند. بر اساس میزان برخورداری از مولفه های غنای حسی و توحید در مساجد امام اصفهان و شیخ لطف الله، می توان نتیجه گرفت که بهره گیری هرچه بیشتر مولفه های غنای حسی در این ابنیه، می تواند یکی از عوامل موثر در افزایش تداعی مفهوم توحید در آن ها باشد؛ که این موضوع، خود ارتباط مستقیم غنای حسی و تداعی مفهوم توحید را در این مساجد خاطر نشان می شود. همچنین به دلیل عدم تطابق جایگاه مسجد جامع یزد در میزان برخورداری از مولفه های توحید و مولفه های غنای حسی (در میان مساجد انتخابی به طور نسبی، بالا بودن میزان مولفه های توحید و پایین بودن مولفه های غنای حسی در این مسجد) می توان به وجود عوامل دیگری علاوه بر غنای حسی، در تداعی مفهوم توحید پی برد.