ارائه مدل مفهومی مرتبط با پیچیدگی های پیش روی فارماکوژنومیکس در ایران: پژوهشی کیفی-کاربردی بر اساس مولفه های سیاست ملی دارویی

عملیاتی نمودن فارماکوژنومیکس اثرات آشکار بر جنبه های بالینی، اقتصادی و نظارتی در نظام سلامت داشته و چالش هایی را در زمینه دسترسی به وجود می آورد؛ لذا، نیاز به تدوین استانداردهای علمی-عملکردی با عنایت به مولفه های سیاست ملی دارویی احساس می شود. هدف مطالعه حاضر، یافتن پیچیدگی های مرتبط با عملیاتی نمودن فارماکوژنومیکس در ایران و ارایه مدل مفهومی مبتنی بر شواهد جهت استفاده در تدوین بسته سیاستی می باشد.

پژوهش حاضر، یک مطالعه کیفی- کاربردی با روش سیستمی نرم می باشد. در گام اول مطالعه مرور دامنه به روش جستجوی نظام مند با هدف شناخت تجربیات سایر کشورها انجام گردید. گام دوم چالش های یافت شده با رویکرد توسعه و تحلیل گزینه های راهبردی و سپس تدوین نقشه های شناختی در پنل متخصصین بررسی، سطوح ارتباطی با مدل سازی ساختاری-تفسیری شناسایی و ذی نفعان مرتبط یافت شد. در گام سوم، مدل مفهومی با کمک اطلاعات حاصل از گام های قبلی ترسیم گردید.

در جست وجوی سیتماتیک 82 مطالعه جهت آنالیز کیفی برگزیده شد. چالش های مورد اشاره، که بعدا به تایید متخصصین رسید، شامل مطالعات بالینی، مطلوبیت بالینی تست ها و اعتبارسنجی بیومارکرها در مولفه اثربخشی/ایمنی، قیمت، بیمه و مطالعات ارزیابی اقتصادی در مولفه قابلیت پرداخت، دسترسی فیزیکی، تدوین ضوابط و مدیریت ذی نفعان در مولفه دسترسی و در نهایت آموزش، تدوین گایدلاین ها، پذیرش بیمار، تکنولوژی اطلاعات، پایه گذاری عملیاتی و مخاطرات اخلاقی/قانونی/اجتماعی در مولفه مصرف منطقی بود. در این میان، بیش ترین شاخص نفوذ مرتبط با مطلوبیت بالینی بیومارکرها نشان داده شد. ذی نفع اصلی، در قالب متولی و مشتری، وزارت بهداشت بود. موارد فوق و جایگاه هر یک در مدل مفهومی ترسیم گردید.

مطالعه حاضر، اولین مطالعه ای می باشد که با کمک روش سیستمی نرم اقدام به شناسایی پیچیدگی های دینامیکی به دنبال به کارگیری فارماکوژنومیکس با رویکرد سیاست ملی دارویی نموده است. نتایج این مطالعه می تواند پایه تدوین اولین بسته سیاستی مبتنی بر شواهد در ایران و سایر کشورهای در حال توسعه باشد.