ارزیابی خصوصیات گیاهی و ترکیب شیمیایی خلر وحشی (Lathyrus rotundifolius)

این پژوهش به منظور بررسی خصوصیات گیاهی و ارزش علوفه ای خلر وحشی برگ گرد در مراتع نمین انجام شد. خلر وحشی متعلق به تیره پروانه آسایان (لگومینوز) و گونه ای خودرو بوده که در مناطق حیران و فندقلو رشد می کند. ساکنین محلی با تکیه بر تجربیات خویش علوفه این گیاه را جزء مرغوب ترین علوفه دانسته و با جمع آوری علوفه خودرو آنرا به مصرف دام می رسانند. همچنین این گیاه با تثبیت بیولوژیکی ازت، بهبود حاصلخیزی خاک، نسبت بالای برگ به ساقه و ارزش علوفه ای بالای آن، اهمیت دوچندانی دارد. با توجه به اینکه مواد غذایی در دسترس دامدار تکافوی نیاز دام را نمی نماید، بنابراین شناخت گیاهان علوفه ای محلی با ارزش علوفه ای بالا و استفاده از آنها می تواند نقش مهمی در تامین علوفه و پایداری تولید ایفا نماید.

جهت ارزیابی خصوصیات علوفه ای، نمونه برداری در سه مرحله قبل از گلدهی، گلدهی و بعد از گلدهی و بصورت میدانی در مراتع نمین که رویشگاه اصلی گیاه می باشد، در سه تکرار انجام گرفت. منطقه مورد مطالعه در عرض جغرافیایی 40/38 درجه شرقی و طول جغرافیایی 55/48 درجه شمالی واقع شده است (اقلیم سرد و مرطوب). متوسط بارش سالانه منطقه 369 میلی متر و متوسط دمای سالانه منطقه 63/9 درجه سانتی گراد است. خاک منطقه قهوه ای جنگلی با  PH نسبتا اسیدی است. صفاتی مانند ارتفاع گیاه، طول دوره رشد رویشی، زمان گلدهی و زمان رسیدگی مورد ارزیابی قرار گرفت و ترکیبات شیمایی نمونه های جمع آوری شده شامل ماده خشک، ماده آلی، کربوهیدرات کل، الیاف نامحلول در شوینده خنثی، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی، سلولز، همی سلولز، لیگنین، پروتیین خام، چربی خام (عصاره اتری)، خاکستر خام، نیتروژن و عناصر معدنی آهن، مس، روی، منگنز، فسفر، پتاسیم نیز اندازه گیری شدند.

نتایج نشان داد که بیشترین مقدار ماده آلی، پروتیین خام، چربی خام، نیتروژن، فسفر و مس در علوفه حاصل از مرحله اوایل گلدهی حاصل شد. میزان کیفیت علوفه خلر در مرحله بعد از گلدهی (اوایل دانه بندی) کاهش چشمگیری داشت و مقادیر الیاف نامحلول، سلولز، همی سلولز و لیگنین افزایش نشان داد. درصد ماده آلی با افزایش سن گیاه کاهش یافت، به طوری که مقدار آن از 4/94 درصد در اوایل مرحله گلدهی به 8/91 درصد در اوایل بذر دهی کاهش یافت. مقدار کربوهیدرات کل در اوایل گلدهی 7/65 درصد بود که با افزایش سن گیاه مقدار آن افزایش یافت، به طوری که مقدار آن در مرحله اوایل بذردهی به 6/78 درصد رسید. الیاف نامحلول در شوینده خنثی و اسیدی نیز با افزایش سن گیاه افزایش نشان داد و کمترین مقدار آن در اوایل گلدهی و بیشترین مقدار آن در اوایل بذردهی مشاهده شد. مقدار لیگنین نیز با افزایش سن گیاه افزایش چشمگیری داشت، به طوری که مقدار آن در اوایل گلدهی 3/7 درصد و در اوایل بذردهی 1/12 درصد بود. روند تغییرات  پروتیین خام و چربی خام در ترکیب علوفه خلر وحشی مشابه هم بود و با افزایش سن گیاه مقدار آن کاهش یافت. چربی خام علوفه با افزایش سن گیاه کاهش یافت. به طوری که مقدار آن از 2/5 درصد در اوایل گلدهی به 5/2 درصد در اوایل بذردهی کاهش یافت اما میزان خاکستر خام با افزایش سن گیاه افزایش یافت و مقدار آن از  6/5 درصد در اوایل گلدهی به 2/8 درصد در اوایل بذردهی افزایش یافت.

کاهش میزان چربی در علوفه خلر را می توان به انتقال مجدد مواد به سمت دانه ها و افزایش درصد خاکستر را می توان به تجمع عناصر در اندام های هوایی نسبت داد به طوری که همراه با افزایش خاکستر خام، درصد ماده خشک، کربوهیدرات کل، الیاف نامحلول، سلولز، همی سلولز، لیگنین، منگنز، بر و روی افزایش یافتند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که خلر وحشی از نظر کیفیت علوفه ای و ترکیب شیمیایی بسیار مطلوب بوده و می توان از این گیاه به عنوان علوفه مرغوب در زراعت استفاده نمود.