تعیین تمایل به دریافت مرتعداران برای کاهش فشار چرای دام در مراتع منطقه بارده و کرسنک

دام مازاد یکی از اصلی ترین عامل تخریب مراتع است. اکثر مراتع کشور دارای دام و دامدار مازاد هستند و از گذشته تاکنون سیاست برخورد با دامدار و دام مازاد با استفاده از برخوردهای قهری و مجازات های قانونی نتوانسته است به طور کامل این مشکل را بر طرف کند و همچنان دام مازاد و دامدار غیر مجاز در عرصه مراتع باعث تخریب پوشش گیاهی شده و می شود. رویکرد اقتصادی پرداخت بابت خدمات اکوسیستم در ازای کاهش دام می تواند به احیای اکوسیستم های مرتعی در حال تخریب کمک کند. تعیین تمایل به دریافت مرتعداران جزء اولین گام های لازم برای حرکت به سمت این رویکرد است.

در این تحقیق در جامعه آماری دامداران مجاز دارای دام در مراتع منطقه بارده و کرسنک در شهرستان بن استان چهارمحال و بختیاری پس از طبقه بندی دامداران، در هر طبقه نمونه گیری و مصاحبه بصورت تصادفی انجام شد. جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه منظم و هدایت شده و پرسشنامه صورت گرفت. در این بخش دو سناریو مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سناریو اول بر اساس پرسشنامه، سود سالانه هر راس دام مولد گوسفند و بز مستقیما از مرتعدار سوال شد. در سناریو دوم درآمد خالص حاصل از هر واحد دامی در سیستم مرتعداری متکی به مرتع با محاسبه هزینه ها و درآمدها، محاسبه و میزان درآمد از دست رفته مرتعدار به ازای کاهش یک واحد دامی تعیین شد. دو مقدار محاسبه شده در سناریوها با هم مقایسه و سناریو دوم که دقیق تر به عنوان مقدار کمی جهت تعریف و توصیف بهتر اثر کاهش دام بر درآمد افراد، به پاسخگویان معرفی شد. تمایل به دریافت مرتعداران به ازای کاهش دام با ابزار پرسشنامه ارزیابی شد. به منظور تعیین تمایل به دریافت مرتعداران به ازای حذف دام از روش ارزش گذاری مشروط و تابع لوجیت استفاده شد. با بررسی قوانین و دستورالعمل های موجود، بروش تحلیل محتوی نقش و جایگاه قوانین در پرداخت بابت خدمات اکوسیستم مورد تحلیل قرار گرفت.

نتایج نشان داد 4/71 درصد از مرتعداران با طرح پرداخت به ازای کاهش دام موافق هستند و تمایل به دریافت مرتعداران به ازای حذف یک راس گوسفند و بز مولد به ترتیب ارقام 7265 و 6462 هزار ریال در سال است که کمتر از سود خالص هر واحد دامی است. سهم مرتع از درآمد خالص یک راس گوسفند مولد و یک راس بز مولد در شرایط بهره برداری مجاز که طبق ضوابط قانونی یکصد روز تعیین شده به ترتیب 1990 و 1770 هزار ریال تعیین شد. در شرایط بهره برداری موجود، میزان وابستگی دام به مرتع در طول سال 4/44 درصد است. خروجی های حاصل از مدل لوجیت نشان می دهد تمایل به دریافت مرتعداران با قیمت پیشنهادی افزایش می یابد (P=0.00) و ارتباط معنی داری بین تمایل به دریافت و تعداد دام مولد (P<0.01) وجود دارد. دستورالعمل شرایط و ضوابط بهره برداری از مراتع، در 5 نوبت تهیه و مورد بازنگری قرار گرفته است. شیوه نامه اجرایی محاسبه حقوق عرفی مرتعدار نیز با تصویب آیین نامه اجرایی آن توسط هییت وزیران در سال 1391 طی 3 نوبت در سال های 1395 و 1398و 1399 تهیه و بازنگری شده است. با تحلیل محتوی این دستورالعمل ها مشخص می گردد بطور مستقیم به جایگاه پرداخت بابت خدمات اکوسیستم اشاره نگردیده است.

مقایسه بین سناریوی اول و دوم نشان می دهد که درآمد خالص یک واحد دامی در سناریو اول بیشتر از سناریو دوم است و علت این تفاوت را می توان به اثر درآمدی مرتبط دانست یعنی هرچه مبلغ بالاتر توسط مرتعداران در نظر سنجی ابراز شود منفعت بیشتری را کسب می کنند. حداقل پرداخت بابت خدمات اکوسیستم سود ناشی از هر واحد دامی یا همان هزینه فرصت دامداری در مرتع است. بررسی قوانین و دستورالعمل های صادره در بخش مرتع نشان می دهد تا کنون قانون یا دستورالعملی در ارتباط با پرداخت بابت خدمات اکوسیستم مرتع در ازای حذف دام تصویب نشده وحتی در تعاریف قانونی به این موضوع اشاره نشده است.