حکمرانی پایدار منابع آب مشترک مرزی با بهره گیری از نظریه انتخاب اجتماعی (مطالعه موردی حوضه رودخانه هریرود)

مناقشات بر سر آب های فرامرزی بین کشورهای همسایه یک حوضه آبخیز، یکی از پدیده های رایج در عرصه بین المللی است. حل و فصل این مناقشات و توافق بر سر آب های فرامرزی همواره با چالش های متعددی روبرو بوده است که دستیابی به یک راه حل مورد اجماع طرف ها را دشوار می سازد. از جمله مناقشات آب های فرامرزی که در سال های اخیر، رو به شدت و وخامت گذارده، مناقشه افغانستان، ایران و ترکمنستان، بر سر استفاده از منابع آبی هریرود است. درین تحقیق سعی شده است تا بهترین راهکار جهت گذار از مرحله تنش و چالش به سمت تعامل و ایجاد یک بازی برد برد به نفع تمام طرف های درگیر در بازی ارایه گردد.

در این مقاله با فرض تمایل طرف های مناقشه به انجام مذاکره به منظور دستیابی به یک راه حل توافقی و اجماعی برای تقسیم حقابه هریرود، گزینه های احتمالی هریک از طرف ها با تکیه بر اصول و نظریات رایج بین المللی در مورد نحوه تقسیم آب های مرزی مشترک و نیز قواعد و کنوانسیون های رایج حقوقی شناسایی شد. پس از تعریف پنج گزینه برای مذاکرات هریرود بین ایران، افغانستان و ترکمنستان، به منظور شناسایی بهینه اجتماعی، از شش قاعده رایج کندورسه[1]، بوردا[2]، اکثریت نسبی[3]، میانه آرا[4]، مصالحه اکثریت[5] و کندورسه کاربردی[6] استفاده شد. در نهایت با استفاده از قواعد انتخاب اجتماعی، محتمل ترین نتیجه حاصل از مذاکره بر سر گزینه های یاد شده  تعیین شد.

نتایج این تحقیق که در سال 1398 خورشیدی انجام شده است؛ نشان داد که گزینه ایجاد بازار آب، بر اساس تمامی قواعد انتخاب اجتماعی مورد استفاده به استثنای قاعده اکثریت نسبی، به عنوان بهینه انتخاب شده است؛ بنابراین می توان گفت که گزینه یاد شده ، محتمل ترین گزینه ای است که بر اساس قواعد انتخاب اجتماعی، امکان توافق بر سر آن بین سه کشور حوضه هریرود وجود دارد.