اثربخشی آموزش جرات ورزی بر نشانه های اضطراب کودکان دچار اختلال یادگیری خاص در سنین مدرسه

 اختلال یادگیری خاص نوعی اختلال عصبی تحولی است که فرایند فهمیدن یا کاربرد زبان شفاهی یا کتبی را با مشکل مواجه می‌کند و هنگامی اختلال تشخیص داده می‌شود که مهارت‌های خواندن، نوشتن و حساب در کودکان به طور چشم‌گیری پایین‌تر از حد انتظار باشد. یکی از مشکلات کودکان دچار اختلال یادگیری خاص، وجود نشانه‌های اضطراب است که اغلب مزمن است و عدم رفع آن‌ها بر رشد و عملکرد تحصیلی کودک تاثیر منفی می‌گذارد. آموزش جریت‌ورزی نوعی مداخله ساختارمند است که برای کاهش نشانه‌های اضطراب استفاده می‌شود. هدف از پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی آموزش جریت‌ورزی بر نشانه‌های اضطراب کودکان پسر دچار اختلال یادگیری خاص در شهر تهران بود.

 مطالعه حاضر یک پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل و پیگیری پس از پنج هفته بود. از جامعه کودکان پسر 8 تا 11 سال که در مراکز اختلال یادگیری شهر تهران در سال تحصیلی 99-1398 مشغول به تحصیل بودند، 130 نفر به شیوه نمونه‌گیری در دسترس از پنج منطقه آموزشی (2، 13، 12، 18، 15) انتخاب شدند. پس از اجرای ماتریس‌های پیشرونده رنگی، 72 نفر که هوشبهر 85 و بالاتر کسب کردند به تکمیل مقیاس اضطراب اسپنس فرم کودک پرداختند. نمونه مورد بررسی بر مبنای فرمول حجم نمونه و در نظر گرفتن احتمال ریزش، 34 نفر تعیین شد. پس از نمره‌گذاری مقیاس اضطراب اسپنس فرم کودک ، 45 کودک نمره اضطراب متوسط (44 تا 88) کسب کردند و از میان آن‌ها 34 نفر (تعداد 19، 10، 5 نفر به ترتیب واجد اختلال خواندن، اختلال نوشتن، اختلال ریاضی) به طور تصادفی انتخاب و بر مبنای سن، پایه تحصیلی و وضعیت اقتصادی اجتماعی همتا شدند. سپس تمامی افراد به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل (به ترتیب با میانگین سنی 25/2±‌45/10 و 89/1±‌87/8 سال) جایگزین شدند. به دلیل اثربخشی آموزش در گروه‌های کوچک، گروه آزمایش در سه گروه فرعی (دو گروه 6 نفری و یک گروه 5 نفری) و طی 10 جلسه آموزشی (دوبار در هفته، هر جلسه 90 دقیقه)، برنامه جریت‌ورزی را دریافت کردند، در حالی که گروه کنترل فقط برنامه متداول در مرکز اختلال یادگیری را دریافت کرد. پس از آخرین جلسه مداخله و پنج هفته پس از آن، تمامی کودکان با استفاده از مقیاس اضطراب اسپنس دوباره ارزیابی شدند. داده‌های به‌دست‌آمده از موقعیت پیش‌آزمون و پس‌آزمون با استفاده از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چندمتغیره مورد ارزیابی قرار گرفتند. همچنین به منظور بررسی پایداری اثر مداخله پس از پنج هفته پیگیری، از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر استفاده شد.

نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چندمتغیره نشان داد بین میانگین نشانه‌های اضطراب و مولفه‌های آن در گروه آزمایش و کنترل قبل و بعد از جلسات آموزش جریت‌ورزی، تفاوت معنی‌دار وجود دارد (01/0>P). نتایج به‌دست‌آمده بر مبنای ضریب اتا نشان داد به‌ترتیب 66، 66، 32، 63، 63، 71 و 73 درصد از واریانس نشانه‌های اضطراب کلی و مولفه‌های اضطراب فراگیر، اختلال وسواس فکری عملی، ترس از آسیب شخصی، فوبیای اجتماعی، اضطراب جدایی و وحشت‌زدگی / ترس از فضای باز در کودکان دچار اختلال یادگیری خاص از طریق شرکت در مداخله آموزش جریت‌ورزی قابل تبیین است. نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان داد تاثیر آموزش جریت‌ورزی پس از پنج هفته پیگیری در کاهش مولفه‌های اضطراب فراگیر، ترس از آسیب شخصی، فوبیای اجتماعی و وسواس فکری عملی پایدار مانده است، در حالی که این تاثیر برای نشانه‌های اضطراب کلی، اضطراب جدایی و وحشت‌زدگی / ترس از فضای باز، پس از گذشت پنج هفته پیگیری، پایدار نبود. 

نتایج بیانگر آن است که آموزش جریت‌ورزی می‌تواند نشانه‌های اضطراب و مولفه‌های آن را در کودکان پسر دچار اختلال یادگیری خاص کاهش دهد. درنتیجه، طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی مشابه به کودکان کمک می‌کند تا فعالانه در برقراری روابط بین‌فردی تلاش کنند، رنجش حاصل از شکست‌های تحصیلی را کاهش دهند، احساسات خود را ابراز نمایند، به راه‌های احتمالی مختلف در مواجهه با موقعیت‌های اضطراب‌زا بیندیشند، رفتار منفی خود را مدیریت کنند و برای پذیرش نقش‌های متعدد در زندگی بزرگسالی آماده شوند. بدین‌ترتیب می‌توان با ارایه آموزش جریت‌ورزی، از بروز رفتارهای ناسازگارانه و مشکلات مربوط به سلامت روان (به‌ویژه نشانه‌های اضطراب) در کودکان دچار اختلال یادگیری خاص جلوگیری کرد و از تداوم مشکلات آتی آن‌ها در حیطه‌های تحصیلی و شغلی پیشگیری کرد.