تحلیل فلسفی مفهوم«دترمینیسم» در «فیزیک»

مفهوم دترمینیسم (Determinism) در طول تاریخ فیزیک تحولات بسیاری داشته و امروزه نیز از مسایل مطرح در فیزیک معاصر است. حتی برخی حذف آن را از عوامل اصلی تحول فیزیک کلاسیک به فیزیک جدید قلمداد کرده اند. سوء تفاهم ها و مشکلات علمی متعددی راجع به این مفهوم وجود دارد. فهم و تحلیل فلسفی دقیق از این مفهوم می تواند گره از برخی از مشکلات علوم مختلف، خصوصا فیزیک باز کند. از همین رو تعریف های لغوی و اصطلاحی و اقسام «دترمینیسم» و سپس سیر تحولی این مفهوم در علم و فلسفه غرب را پی می گیریم. بنابراین در می یابیم که «دترمینیسم» در فیزیک کلاسیک و "تعریف لاپلاسی" یک چهره کامل و جهانی به خود گرفته، اما در فیزیک کوانتوم به عنوان معضل و مزاحم قلمداد شده است. ما چارچوب جدیدی از مفهوم دترمینیسم را ارایه می دهیم. اینجاست که از لوازم مفهومی طرح شده نگرش جدیدی راجع به دترمینیسم به دست می آید. در نهایت تلاش می کنیم معضل طرح شده را حل کنیم. از نگاه ما، ویژگی های دترمینیسم را نمی توان کنار گذاشت. بنابراین دترمینیسم را نمی توان از علم حذف کرد. مکانیک کوانتومی نیز نهایتا منکر دترمینیسم جهانی و کامل است و قایل به نوعی از «دترمینیسم ناقص، موضعی و آماری» است.