تحلیل پایداری نظام تولید گندم (.Triticum aestivum L) و جو (.Hordeum vulgare L) دیم در ایران

در کنار افزایش تولید، توجه به اثرات زیست محیطی و به حداقل رساندن آن نیز از مسایل مهم و ضروری در برنامه ریزی و سیاست گذاری بخش کشاورزی است. در این مطالعه، پایداری تولید گندم و جو دیم که بخش اعظم سطح زیر کشت غلات دیم کشور را به خود اختصاص می دهد با استفاده از شاخص ردپای اکولوژیک چند کارکردی برای سال زراعی 96- 1395 بررسی شد. برای انجام تحلیل پایداری از داده های موجود در منابع اطلاعاتی شامل سامانه وزارت جهاد کشاورزی، آمارنامه کشاورزی و نیز آمار و اسناد انتشار یافته در بانک های اطلاعاتی داخلی و خارجی استفاده شد. در این تحقیق، زمین بهره ور زیستی به عنوان شاخص ردپای اکولوژیک مستقیم و میزان زمین لازم برای جذب مواد زاید حاصل از فرآیند تولید به عنوان ردپای غیرمستقیم در نظر گرفته شد. پس از محاسبه شاخص ردپای اکولوژیک برای یک هکتار مزارع گندم (Triticum aestivum L.) و جو دیم (Hordeum vulgare L.)، شاخص ردپا بر مبنای واحدهای مختلف کارکردی، عملکرد، محصول و سود محاسبه شد. نتایج این مطالعه نشان داد که دامنه شاخص ردپای اکولوژیک تولید یک هکتار گندم دیم بین 57/2 در استان خراسان جنوبی تا 87/2 هکتار جهانی در استان البرز بود و برای تولید یک هکتار جو دیم در کشور از 57/2 در استان ها خراسان جنوبی تا 73/2 هکتار جهانی در استان مرکزی متغیر بود. شاخص ردپای اکولوژیک بر مبنای عملکرد نشان داد که تولید یک تن گندم دیم در استان های مازندران، اردبیل و گلستان در وضعیت پایدارتری نسبت به سایر استان ها قرار دارد. همچنین پایداری زیست محیطی تولید یک تن جو دیم استان های مازندران، البرز و گیلان در وضعیت مطلوب تری در سطح کشور قرار دارد. نتایج همبستگی نشان داد که بین شاخص ردپای اکولوژیک و ردپای اکولوژیک عملکرد در تولید گندم دیم رابطه معنی داری وجود دارد، ولی این رابطه در مورد جو دیم مشاهده نشد. همچنین رابطه معنی داری بین ردپای اکولوژیک بر مبنای عملکرد و سود مشاهده نشد که عدم مدیریت هزینه در تولید دو محصول گندم و جو دیم را نشان می دهد. بر این اساس، می توان نتیجه گرفت که کاربرد نهاده های شیمیایی در این استان ها تنها سبب افزایش آلایندگی شده و افزایش سودآوری را به دنبال نداشته است، بنابراین توصیه می شود با توجه به شرایط اقلیمی این مناطق، میزان بهینه کاربرد نهاده های کشاورزی در بین کشاورزان پیشنهاد و ترویج شود.