اقتضائات فقهی در تربیت مبتنی بر عادت، تحلیلی اجتهادی بر دیدگاه امام علی علیه السلام

مفهوم عادت، از مضامین موردتوجه صاحب نظران در امر تربیت به شمار می رود. در این فرآیند، به وسیله تمرین و تکرار یک کنش، دشواری انجام آن به تدریج آسان شده و جزیی از خلق وخوی انسان می گردد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی اقتضایات فقهی تربیت مبتنی بر عادت ازمنظر امام علی علیه السلام است. مراد از اقتضایات فقهی، مواردی است که به غیراز مباح در احکام خمسه آمده و شامل واجب، مستحب، حرام و مکروه می شود. بدین منظور بیانات مرتبط با مفهوم عادت، از کلام امیرالمومنین علیه السلام بر اساس روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و سپس اقتضایات موردنظر به کمک روش اجتهادی، استخراج و تحلیل شد. یافته های پژوهش عبارت اند از: ابتنای عادات بر حق مداری، کنترل مبدا گرایشی، مواجهه فراکنشی با عادات نامطلوب، بسترسازی در بازاندیشی ارادی، شکیبایی در جایگزینی عادت، ایجاد مقبولیت عاطفی، اعمال ریاضت هدفمند، اجتناب از تغییر در طبع بنیادین، تقدم رذیلت زدایی بر فضیلت آفرینی، صیانت از عادات مطلوب. بررسی یافته ها نشان می دهد که برخی اقتضایات مذکور، «بنیادی» و بعضی «ضمنی» هستند. اقتضایات بنیادی نیز خود بر سه قسم «پیشینی»، «فرآیندی» و «پسینی» به مکلف یعنی مربی تعلق می گیرند.