اثر شکل و اندازه چاله و شیوه کاشت، در استقرار اولیه نهال پسته جنگلی (Pistacia vera L.) در منطقه حفاظت شده خواجه کلات، استان خراسان رضوی

در سال های اخیر خشکسالی، فرسایش خاک و برداشت مستمر از پسته جنگلی (Pistacia vera L.) باعث عدم تجدید حیات طبیعی این گونه با ارزش در جنگل خواجه کلات شده است. بنابراین به نظر می رسد کمک به مدیریت رواناب، نگهداشت آب پای نهال و کاهش رقابت گیاهان کف جنگل نظیر Poa bulbosa و Carex stenophylla  به استقرار این گیاه در طبیعت کمک نماید. لذا این تحقیق با هدف ارزیابی کارآیی اندازه ها و شکل های مختلف چاله های جمع آوری آب بر استقرار اولیه نهال پسته جنگلی درشرایط رویشگاه طبیعی آن انجام شد.

محدوده ای به ابعاد 5/26 ×80 متر مربع جهت احداث چاله ها به عنوان منطقه اجرای طرح، در پاییز 1398 در جنگل پسته خواجه کلات خراسان رضوی در نظر گرفته شد. دو روش کشت مستقیم بذر و نهال، 2 شکل چاله و 4 اندازه چاله شامل چاله های بدون دستک (شاهد)، چاله های با دستک های به طول 20 ،50 و 100 سانتی متر و هلالی با شعاع و قطر شاهد (کاشت نهال در سطح زمین)،10×20، 25×50 و 50 ×100 سانتی متر)، در 8 تکرار به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در رویشگاه طبیعی پسته جنگلی بررسی شد. ارزیابی از بذر های مستقر شده و نهال ها در طی ماه های رویش اردیبهشت و تیر 1399 انجام شد. صفات ارتفاع و زنده مانی نهال های کشت شده و نیز رطوبت و دمای خاک در محل ریشه سنجیده شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارMnitab.V19  با روش آنالیز کوواریانس (گزینه Random/ Nest) و مقایسه میانگین داده های ارتفاع، رطوبت و دما با آزمون توکی در سطح 5 درصد (رابطه همبستگی بین خصوصیات اندازه گیری شده در دو زمان اردیبهشت و تیر ماه نیز سنجیده شد)، سنجش رابطه رطوبت و دما با زنده مانی، توسط رگرسیون لجستیک و زنده مانی به دلیل وجود داده های شمارشی (صفر و یک) و اسمی بودن متغیر، توسط آزمون کای اسکویر انجام شد.

نتایج نشان داد که از بین دو روش کاشت، تیمار نهال کاری نسبت به بذر کاری از موفقیت بیش تری برخوردار بود. تیمار بذر کاری با عدم موفقیت مواجه شد و هیچگونه رشد و استقرار گیاه مشاهده نشد. در روش کشت گلدانی، بیش ترین زنده مانی و ارتفاع نهال ها و نیز بیش ترین رطوبت و کم ترین دما در مجاورت ریشه گیاه در چاله های دستک دار و هلالی با ابعاد 50 و 100 سانتی متر وجود داشت. چاله هلالی (50) از نظر ارتفاع نهال، دارای بیش ترین میزان و به ترتیب بعد از آن چاله های هلالی (100)، چاله دستک دار (100) و چاله دستک دار (50)، دارای بیش ترین میزان از نظر ارتفاعی بودند. کم ترین ارتفاع نهال ها نیز مربوط به تیمار شاهد بود. چاله دستک دار (100)، دارای بیش ترین میزان رطوبت و به ترتیب بعد از آن چاله هلالی (100)، چاله هلالی (50) و دستک دار (50) دارای بیش ترین میزان از نظر رطوبت خاک بودند، کم ترین میزان رطوبت چاله ها نیز، مربوط به تیمار شاهد بود. نتایج رگرسیون لجستیک بین زنده مانی نهال ها در تیر ماه با دما و رطوبت چاله ها در اردیبهشت ماه نیز، معنی دار شد (P≤0.05) و مشخص شد که با افزایش میزان رطوبت زنده مانی افزایش، و با افزایش دما زنده مانی کاهش یافته است. به همین ترتیب چاله های دستک دار و هلالی با ابعاد 50 و 100 سانتی متر، بیش ترین تاثیر را بر کاهش گیاهان مهاجم داشتند و از این طریق نیز به زنده مانی نهال پسته جنگلی کمک کردند.

 از جمله دلایلی که می توان به عدم جوانه زنی بذر ها در تیمار بذر کاری نسبت داد، وجود تنش خشکی و خواب بذر می باشد. با افزایش طول دستک و قطر هلالی، محدوده جمع آوری رواناب افزایش یافته و میزان حجم آب بیش تری در اختیار نهال قرار می گیرد. تخریب در چاله های با قطر 20 و چاله های با دستک به طول 20 سانتی متر باعث کاهش کارآیی آن ها شد. بطور کلی برای کمک به استقرار نهال پسته جنگلی روش های جمع آوری آب مفید هستند علاوه براین، با افزایش اندازه چاله و دستک، امکان استقرار نهال پسته افزایش می یابد.