سبک و ساختار مثنوی وامق و عذرای شعیب جوشقانی

منظومه «وامق و عذرا» اثر خواجه شعیب جوشقانی شاعر، یکی از شاعران و محرران برجسته عصر صفوی، در دوره شاه عباس اول است. شعیب این مثنوی را بمنظور نظیره ‌پردازی و با تاثیر گرفتن از وامق و عذرای عنصری و خسرو و شیرین نظامی سروده است و بر این اساس شاعر بیشتر تحت تاثیر سبک خراسانی بوده است تا سبک هندی. نگارندگان این جستار برآنند عناصر و مولفه های سبکی و ساختاری این منظومه را دریابند و سطوح زبانی، ادبی و فکری و ساختار غنایی آن را بررسی و تحلیل نمایند.

این پژوهش توصیفی تحلیلی و با رویکرد سبک‌شناسی است. داده ها و اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه ای بدست آمده است.

منظومه «وامق و عذرا»ی جوشقانی در بحر هزج و در قالب مثنوی سروده شده است. شاعر با استفاده از انواع هجای قافیه، تنوع در ساختمان آن، قافیه بدیعی، مختصات آوایی، انواع مختلف جناس، تکرار واج و واژه، تصدیر، ترصیع و موازنه موسیقی شعر را افزایش داده است. ساختار سبکی لغات و اصطلاحات آمیزه ای از لغات و اصطلاحات عامیانه، غنایی و حماسی است. که سطح ادبی کلام نیز بر پایه تشبیهات، استعارات، کنایات، تلمیحات و اغراقها استوار است. در سطح فکری شاعر نشانه ‌هایی از سبک خراسانی را میتوان دید و فصل‌بندی جوشقانی در این منظومه با ساختار منظومه های غنایی قابل تطبیق است.

خواجه شعیب جوشقانی از شاعران توانمند و شیرین سخن دوره صفوی بوده است که در منظومه غنایی «وامق و عذرا»ی وی ابتکارات زبانی و ترکیبات تازه دیده میشود. وی با استفاده از واژگان و ترکیبات زبان عربی و ترکی و وارد نمودن ترکیبات نو و بدیع و لغات و اصطلاحات عامیانه و دانشهایی چون نجوم، طب و موسیقی، بر زیبایی و غنای کلامش افزوده است. کاربرد فراوان آرایه های ادبی نظیر جناس، تکرار، تصدیر و ترصیع، تشبیه، استعاره و تلمیح، از ویژگیهای سبکی جوشقانی در مثنوی وامق و عذراست. همچنین ساختار این منظومه با ساختار منظومه های غنایی مطابقت دارد.