بررسی بایدهای اخلاقی و حقوقی در اندیشه مرحوم مهدی حائری یزدی

بررسی حیثیات گوناگون بایدهای اخلاقی و حقوقی از مباحث مهم فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق به حساب می آید؛ مقاله پیش رو این بایدها را از حیث معناشناسی، هستی شناسی، معرفت شناسی، مباحث منطقی و ارتباط میان آن ها از منظر مرحوم حایری بررسی می کند.بسیاری از محققان، دیدگاه مرحوم حایری را درباره باید اخلاقی بررسی کرده اند؛ اما نظر ایشان درباره باید حقوقی و ارتباط باید اخلاقی و حقوقی بررسی نشده است. ایشان از جهت معناشناسی باید اخلاقی را به معنای ضرورت بالغیر و باید حقوقی را به معنای ضرورت اعتباری در نظر می گیرد؛ وی ازنظر هستی شناسی باید اخلاقی را مبین رابطه واقعی میان فعل و فاعل اخلاقی لحاظ می کند، اما باید حقوقی را اعتباری حاصل از بنای عقلا برای رسیدن به نظم و عدالت اجتماعی در نظر می گیرد. وی از حیث معرفت شناسی جملات حاوی باید اخلاقی و حقوقی را خبری می داند، اما مدرک مطابقت با واقع در بایدهای اخلاقی عقل انسان و در بایدهای حقوقی عرف عقلا دانسته می شود که بر اساس اراده جمعی و برای وصول به نظم و عدالت اجتماعی شکل می گیرد. ایشان در مباحث منطقی با تحویل بردن جمله های حاوی باید اخلاقی و حقوقی به جمله خبری، مسیله باید و هست را به رابطه هست و هست تبدیل و حل می کند و این رابطه را در اخلاق، برهانی تلقی می کند. به نظر می رسد عدم تفکیک مباحث معناشناسی از هستی شناسی در دیدگاه مرحوم حایری سبب خطا در معناشناسی بایدها شده است و عدم تبیین کامل هستی شناسی باید و راه شناخت وحی در معرفت شناسی بایدهای حقوقی از نواقص دیدگاه ایشان به حساب می آید.