تحلیل انتقادی مبانی و قواعد ضبط المصاحف در جهان اسلام (بررسی موردی: علامت صداهای کوتاه)

ابداع علایم سه گانه حرکات کوتاه، ابتدایی ترین نوع ابتکار مسلمانان در راستای خوانش صحیح و محافظت متن قرآن کریم از هرگونه تحریف و تغییری است. با گسترش علامت گذاری مصاحف و پیدایش علامات جدید تفکیک علایم توسط قاریان دشوارتر می گردید. چاره اندیشی درمورد چالش مذکور موجب گردید سرانجام خلیل بن احمد فراهیدی (م170ق)، تحولی در علامات حرکات کوتاه ایجاد نماید. انتشار علامات ابداعی خلیل در جهان اسلام، به سرعت انجام نپذیرفت و با مخالفت برخی اندیشمندان مواجه شد؛ همچنین ساختار شکلی ابداع وی نیز ثابت باقی نماند. بطوری که می توان این تغییرات را در ادوار مختلف در جهان اسلام پیگیری نمود. مقاله پیش رو ضمن بیان روند شکل گیری انواع شکل علایم حرکات کوتاه در ادوار مختلف، به بررسی شیوه مصحف نگاران مشارقه و مغاربه در ضبط علامات مذکور در قرآن پرداخته است که در نهایت با بررسی چهار گونه از ضبط علایم حرکات کوتاه و بررسی شکل علایم تنوین در ادوار و اماکن مختلف روشن گردید، اولا علایم حرکات کوتاه در طول تاریخ دارای شکلی ثابت نبوده است؛ ثانیا این علامات در بدو شکل گیری، تنها برای نشان دادن حرکت حروف صامت ابداع شد؛ اما با گذشت زمان، بعنوان علایم کمکی برای نشان دادن حروف مدی نیز مورد استفاده قرار گرفت. بررسی های انجام گرفته در این باره نشان می دهد که استعمال علایم حرکات کوتاه بعنوان علامت کمکی، نه تنها دارای مبنای دقیقی نیست که موجب دشواری خوانش متن نیز گردیده است.کلیدواژه ها: قواعد ضبط، علایم کمکی