تقابل گفتمانی در موسیقی قرن سوم: براساس کتاب الملاهی و اسمائها من قبل الموسیقی

قرن سوم هجری زمانه ای است که تمدن اسلامی دچار تغییرات زیادی شده و گفتمان های متفاوتی در زمینه ی دانش و فرهنگ شکل گرفته است. این دوره ابتدای شکل گیری موسیقی نظری و غلبه ی گفتمان فلسفی- ریاضیاتی در موسیقی بوده است که توسط فیلسوفان و منطق دانان و ریاضی دانانی ایجاد شد که اغلب علوم با پیشینه ی یونانی را آموخته بودند. کتاب الملاهی و اسمایها من قبل الموسیقی ازجمله آثاری است که نه تنها شواهدی دال بر وجود تقابل گفتمانی درباره موسیقی در آن یافت می شود بلکه به دلیل همین تقابل، تالیف شده است و تنها با درنظر گرفتن وجود گفتمان های متفاوت در موسیقی و تقابل میان آن ها است که تالیف این کتاب و نحوه ی بیان مطالب در آن معنادار می شود. این رساله اثر ارزشمند مفضل بن سلمه، عالم لغت و نحو و محدث قرن سوم است و ازجمله ی قدیمی ترین آثار موسیقایی است که گزارشی از سنت شفاهی مرتبط با قبل ازاسلام و قرون اولیه ی پس ازاسلام را در خود دارد که منبع بسیاری از آثار بعد خود قرارگرفته است. ابن سلمه سعی دارد سنتی را که به آن تعلق دارد در برابر پدیده ی جدیدی که موسیقی نام دارد محافظت کند؛ بنابراین همان نکاتی را برجسته می کند که دلیل اختلاف است: ازجمله منشا اسطوره ای برای سازها؛ پیشینه ی قومی برای انواع ساز و ذکر تغییر نام آن ها در طول زمان؛ توضیح اصطلاحات قدیمی و تاکید بر همبستگی موسیقی و شعر و آداب و مناسبت های اجتماعی. درحقیقت این کتاب شاهدی است بر وجود یک تقابل فرهنگی و جدال بر سر هویت موسیقایی. این مقاله با شرح کتاب و توضیح اصطلاحات آن و همین طور توصیفی مختصر انواع گفتمان ها، ویژگی های هرکدام، و بحث درباره وجود تقابل گفتمانی، قصد دارد نشان دهد این کتاب و آثار مشابهی که در سنت ما وجود دارد، باید در دل گفتمان شفاهی خوانش شوند و برحسب بنیادهای فرهنگی متفاوت از گفتمان ریاضیاتی- فلسفی تفسیر شوند. چراکه با یکپارچه دیدن تاریخ فرهنگی موسیقی بسیاری از متون ابتدایی معناداری خود را ازدست می دهند.