مالکیت زمین و ساخت یابی سکونتگاه های غیررسمی در ایران (1400-1357)

هدف این پژوهش بررسی ساخت یابی سکونتگاه های غیررسمی تحت تاثیر قوانین مالکیت زمین است. پس ازانقلاب قوانینی وضع شد که هم موجبات مصادره و سلب مالکیت برخی از اراضی شهری را فراهم آورد و هم با ایجاد ابهام وضعیت مالکیت اراضی موات و وقفی به گسترش بازار غیررسمی زمین و مسکن دامن زد. با شروع جنگ و ضرورت اسکان آوارگان و تغییر قوانین مالکیت زمین و مسکن تحت تاثیر گفتمان حمایت از محرومان پس از انقلاب این بازار بیشتر رشد کرد. در دهه های بعد با تغییر سیاست های اقتصادی و حذف کم درآمدها از نظام برنامه ریزی شهری و عدم دسترسی گروه های کم درآمد به مالکیت زمین ساخت یابی این بازار تشدید شده  به نحوی که تا سال 1395 حدود 11میلیون نفر از کم درآمدهای شهری در 62 هزار هکتار زمین اسکان یافتند. روش این تحقیق تاریخی -تطبیقی و طرحریزی تجربی آن  اسنادی است. به این منظور نسیم شهر(اکبرآباد)، شهرقدس و محله خاک سفید (گلشن)  با توجه به وجوه مشترک مالکیت زمین و مسکن درآنها با یکدیگر مقایسه شدند. یافته ها نشان دادند این سکونتگاه ها تحت تاثیر تقاضای کم درآمدها برای تامین زمین و مسکن و از سوی دیگر ابهام برخی از قوانین مالکیت شکل گرفته اند و از مزایای اقتصادی - اجتماعی بازار غیررسمی بهره مند می شوند. به رغم این تحولات، با تبدیل شدن این سکونتگاه ها به بازار رسمی ساکنان آنها به تدریج «بخت های زندگی در بازار» خود را از دست می دهند و قوانین جدید مالکیت زمین و مسکن مانع از بهسازی و نوسازی اسکان غیررسمی به نفع گروه های کم درآمد می شود.