تجزیه ژنتیکی و تحلیل گرافیکی تلاقی های دای آلل گندم با استفاده از بای پلات

کسب اطلاعات ژنتیکی از نحوه کنترل صفات و آگاهی یافتن از پتانسیل ژنتیکی جوامع اصلاحی مهمترین پیش نیاز موفقیت در پروژه های بهبود ارقام در گونه های زراعی است. تحلیل گرافیکی داده های حاصل از طرح تلاقی دای آلل با روش بای-پلات (GGE biplot) به اصلاحگر امکان دستیابی به حجم بیشتری از اطلاعات ژنتیکی با وضوح بیشتر را نسبت به روش مرسوم تجزیه در این طرح تلاقی فراهم آورده است. این مطالعه با هدف دستیابی به اطلاعات ژنتیکی و ایجاد مواد اصلاحی متنوع با پتانسیل بالا از نظر عملکرد دانه و اجزای آن در گندم نان انجام گرفت.

این مطالعه با شناسایی و گردآوری 10 رقم گندم نان با ویژگی های متنوع و مکمل از نظر عملکرد دانه و سایر صفات مرتبط و مهم اقتصادی و زراعتی شروع گردید. تلاقی ارقام والدی و ارزیابی نتاج تلاقی های دای آلل به ترتیب در سال های 1397 و 1398 اجراء شد. نتاج و والدین طرح دای آلل کامل 10×10 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت و از لحاظ صفات عملکرد دانه، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن سنبله مورد بررسی قرار گرفتند.

بر اساس نتایج تجزیه واریانس، میانگین مربعات ژنوتیپ ها برای کلیه صفات در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود که نشان دهنده وجود تنوع کافی در میان ژنوتیپ های مورد مطالعه بود. اثرات ترکیب پذیری عمومی والدین برای ارتفاع بوته، طول سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه اثر ترکیب پذیری خصوصی تلاقی ها برای ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و عملکرد دانه معنی دار بود. همچنین تفاوت تلاقی های متقابل برای ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه معنی دار بود. نتایج تجزیه بای پلات نشان داد که والد احسان بیشترین ترکیب پذیری عمومی را در بین والدین برای صفت عملکرد دانه، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله داشت. بر همین اساس بالاترین ترکیب پذیری خصوصی برای عملکرد دانه بین رقم احسان با دو رقم گنبد و شوش مشاهده گردید. همچنین قابلیت ترکیب پذیری خصوصی تلاقی رقم احسان با ژنوتیپ های کلاته، برات، شوش، سیروان و گنبد دارای بیشترین مقدار برای صفات وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله و وزن سنبله نسبت به سایر تلاقی ها بود. بالاترین میزان وراثت پذیری خصوصی برای طول سنبله مشاهده گردید و برای ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه، وزن صد دانه و مساحت برگ پرچم میزان وراثت پذیری پایین بود.

به طور کلی ارقام احسان و گنبد توانایی انتقال اغلب ویژگی ها را به نتاج تلاقی ها داشتند، لذا از آن ها می توان در برنامه های اصلاحی برای بهبود عملکرد دانه و اجزای عملکرد در گندم نان استفاده کرد. با توجه به اهمیت بیشتر جزء غالبیت در کنترل عملکرد دانه و اجزای آن، می توان جهت تعیین والدین مناسب برای تلاقی ها و تولید واریته های جدید، استفاده نمود.