رابطه فضایی متغیرهای آب وهوایی با عملکرد گندم دیم ایران

اقلیم از عوامل اصلی و تعیین کننده در کمیت و کیفیت تولید محصولات کشاورزی است. در این پژوهش ارتباط میان میانگین ماهانه کمینه و بیشینه دما و بارش 223 ایستگاه هواشناسی ایران بعنوان متغیرهای مستقل با عملکرد گندم223 شهرستان بعنوان متغیر وابسته در دوره آماری 2000-2017 در دو مقیاس زمانی ماهانه فصل رشد و کل دوره رشد واکاوی گردید. روابط فضایی با استفاده از روش های تحلیل آمار فضایی در Arc/GIS استفاده و با بکارگیری آزمون خودهمبستگی موران و رگرسیون وزن دار جغرافیایی آزمون شد. نتایج شاخص موران نشان داد که توزیع فضایی عملکرد گندم از الگوی خوشهای پیروی می-کند. تحلیل رگرسیون وزن دار جغرافیایی گویای تاثیر قابل توجه بارش بر عملکرد گندم با تاثیرگذاری 78 درصدی بود. همچنین نتایج نشان دهنده اثر مثبت بارش بر عملکرد گندم بویژه در مناطق گرم و خشک مرکزی، شرقی، جنوب شرقی و جنوبی بود. نتایج نشان دهنده اثر مثبت افزایش دما بر عملکرد گندم در تمام سطح منطقه مورد مطالعه بود که به تدریج به سمت بخش های جنوبی به تناسب کاهش ارتفاع و افزایش میزان دما، از شدت اثر آن کاسته شد. به طوری که اثر افزایش دماهای روزانه در مناطق سرد کوهستانی مثبت است؛ در حالی که با توجه به دمای بالای مناطق مرکزی به شرق و جنوب ایران به دلیل ایجاد تنش گرمایی در محصول گندم اثر منفی دارد. در مجموع نتایج تحلیل رگرسیون وزن دار جغرافیایی نشان داد که در مناطق مرطوب و پربارش افزایش در مقدار دما مطلوب تر از افزایش بارش است، به طوری که با افزایش دما میزان عملکرد افزایش می یابد. بنابراین میتوان گفت در مناطق گرم و نیمه گرم کشور افزایش دما توام با افزایش بارش می تواند بر عملکرد گندم اثر مثبت داشته باشد. در این مناطق بهتر است که کشت گندم در ارتفاعات و یا در مواقع سرد سال صورت گیرد و با استفاده از سیستم های آبیاری تنش خشکی را در مراحل حساس رشد گندم کاهش داد.