شناسایی ساختار محله های شهر شیراز از دوره اتابکان تا قاجار

محله ها یکی از مهم ترین عناصر شکل دهنده ساختار شهر های ایرانی هستند. مطالعات بسیاری تلاش کرده اند تا ساختار شهر را با اتکا به بررسی عناصر اصلی شهر (مانند: مسجد، بازار اصلی شهر، دارالحکومه و...) بازنمایی کنند؛ در این میان به محله، تنها به عنوان بافت پر کننده میان این ساختار توجه شده است. هم چنین در پژوهش هایی که به بررسی مجزای محلات تاریخی شهری پرداخته اند، مشاهده می شود اغلب به کلی گویی و تحلیل کیفی متون اکتفا شده است. هدف و پرسش اصلی این پژوهش شناسایی الگو ها و ساختار محله های تاریخی شهر شیراز از دوره های اتابکان تا قاجار است. به نظر می رسد عناصر جزیی زندگی روزمره شهروندان در ادوار تاریخی نسبت به عناصر اصلی ساختار شهر به شکل بهتری ساختار محله ها را نمایش می دهد. شهر شیراز از آن جهت برگزیده شده که، اسناد معتبری از وجود محله در این شهر از سده هشتم هجری قمری وجود دارد؛ بنابراین ساختار محله ها با بررسی شش عنصر جزیی شهری، شامل: ساختار گذرها، نقش راسته ها، مرزها، کاربری ها، اقشار مختلف ساکن و اسامی محلی در سه گروه: عوامل «کالبدی»، عوامل «اجتماعی» و عوامل «خدماتی» با روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته اند. داده ها اغلب از نوع داده های کتابخانه ای هستند که با بررسی اسناد مکتوب و مصور تاریخی گردآوری شده اند. نتایج تحلیل ها نشان می دهد که عوامل «اجتماعی» در محله ها از با اهمیت ترین ویژگی معنابخش آن ها به شمار می آید که علاوه بر داشتن رابطه دو سویه با سایر قلمرو های «کالبدی» و «خدماتی» زیربنیان های اساسی آن ها را نیز را شکل می دهد. درواقع نقش اجتماعی، اجتماع های محلی در هر دوره تاریخی، سبب شده تا مکان یابی محله، فرم فیزیکی عناصر کالبدی، توزیع کاربری ها و اسامی و نماد ها در هر محله به گونه ای متفاوت، اما در پیوند یکپارچه با کلیت شهر ظهور پیدا کرده یا دگرگون گردد. در پایان سعی شده تا ساختار محله های شیراز در چهار دوره اتابکان، زندیه، صفویه و قاجار توصیف شود.