ارزش اقتصادی گونه آنغوزه در منطقه درونه بردسکن استان خراسان رضوی

مراتع علاوه بر نقش بسیار مهمی که در پایداری اکوسیستمهای طبیعی دارند، به علت داشتن گیاهان دارویی- صنعتی متنوع نقش مهمی در تامین نیازهای دارویی و اقتصادی کشور ایفا می نمایند. ایجاد فرصتهای مناسب سرمایه گذاری برای تولید بیشتر این گیاهان حایز اهمیت بوده و لازم است در این زمینه پژوهشهای گسترده ای انجام شود. در واقع فهم ارزش اقتصادی بسیاری از خدماتی که اکوسیستم های مرتعی در اختیار بشر قرار می دهند موجب شفافیت و تصمیم گیری دقیق در زمینه کاربری مراتع شده و کار آمد تر شدن اقدامات حفاظتی را در بر خواهد داشت. در این مطالعه، بررسی اقتصادی برداشت شیرابه گونه آنغوزه به عنوان یکی از گیاهان مهم دارویی و صنعتی در 3 رویشگاه بردسکن- خراسان رضوی- طی سالهای 1394- 1398بررسی می شود.

طی مطالعات صحرایی و پیمایش های انجام شده و با استفاده از نقشه توپوگرافی منطقه به مقیاس1:50000 اقدام به مشخص ساختن رویشگاه های مستعد بر روی نقشه مذکور شد. در این رویشگاه ها بهره برداری مرسوم به شیوه سنتی که شامل سه مرحله اصلی علامتگذاری، کول کنی برداشت (تیغ زنی) بود، انجام پذیرفت. به منظور برآورد تعداد بوته قابل بهره برداری و در نهایت برآورد محصول و با توجه به اندازه نمونه 100 متر مربعی، در سطح کل رویشگاه 30 پلات بصورت تصادفی برداشت گردید. با آماربرداری های انجام شده در هر رویشگاه تعداد بوته ها در هر طبقه تراکمی در هکتار طبق فرمول کوکران، تعیین و از این بین 75 درصد عنوان بوته های مجاز جهت بررسی اقتصادی برداشت گونه آنغوزه درنظر گرفته شدند. و 10 درصد به عنوان افت بوته کسر شد. فلور گونه های چندساله بوته ای و درختچه ای رویشگاه ها نیز مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه  میزان محصول قابل استحصال آنغوزه به تفکیک رویشگاه ها در سال محاسبه شد. برای بررسی و ارزیابی اقتصادی پروژه ها معیارهای ارزیابی اقتصادی ارزش حال و آینده، ارزش حال خالص و نسبت فایده به هزینه، پس از محاسبه ارزش ریالی درآمد و هزینه ها، جهت تحلیل اقتصادی برداشت آنغوزه بررسی شد.

با توجه به برآوردهای انجام شده متوسط شیره و کشته سالانه هر پایه بر اساس تعداد بوته های مجاز به بهره برداری و 10 درصد افت، به ترتیب 6 و 25 گرم لحاظ شد. متوسط برداشت تعداد بوته قابل بهره برداری آنغوزه در سال، 2800 پایه و متوسط میزان برداشت سالانه کارگر، طی 85 روز کاری 70 کیلوگرم بدست آمد. هزینه کارگری جمع آوری محصول با احتساب تعداد کارگر مورد نیاز در یک دوره 5 ساله (16698 نفر)، 10،019،022 هزار ریال برآورد می شود. در مجموع هزینه احیاء و کپه کاری در بخشهایی از رویشگاه ها (6/506 هکتار) 5/1052461هزار ریال محاسبه شد. نیز کل هزینه حمل و جمع آوری و نگهداری محصول در یک دورپنج ساله مبلغ85/118997هزار ریال برآورد گردید. در کل هزینه های بهره برداری در طول یک دوره پنج ساله معادل33,371,984,000 ریال برآورد شده است. بنابراین درآمد کل (سود خالص) معادل .100, 413, 554, 66ریال محاسبه می شود. بر مبنای سود صحرایی و سرمایه گذاری بهره بردار، 75 درصد از سود خالص به عنوان سهم بهره بردار و 25درصد از درآمد کل -معادل 525,103,388,67 ریال- سهم دولت، به عنوان بهره مالکانه در نظر گرفته شده است. و با توجه به تعداد کل خانوار منطقه (438)، سرانه سالانه خانوار معادل 34,388,200 ریال می باشد. درآمد خالص پروژه با در نظر گرفتن نرخ تنزیل 47 میلیارد ریال می‏باشد. نرخ بازگشت سرمایه 222 درصد می‏باشد و نشان می‏دهد به ازای هر 100 ریال هزینه، 222 ریال سود نصیب بهره‏بردار می شود. نرخ بازده داخلی پروژه 322 درصد و نسبت منفعت به هزینه نیز 3/3 (بدون تنزیل پول) بدست آمده است که نشان می‏دهد به ازای هر واحد هزینه 3/3واحد درآمد بدست می آید.  بررسی نرخ بازده داخلی و نرخ بازگشت سرمایه نشان می‏دهد که بهره برداری پایدار از مراتع کاملا اقتصادی بوده و منافع بهره برداران را تامین می‏نماید. نسبت منفعت به هزینه نشان میدهد که اگر هزینه های تولید تا کمتر از 3/3 برابر وضعیت فعلی نیز افزایش یابد، پروژه اقتصادی است.

مشاهده می شود که ارزش حال سرمایه گذاری مثبت است و از بعد کلان در بخش کشاورزی و منابع طبیعی می تواند توجیه اقتصادی لازم را داشته باشد. نرخ بازده داخلی این پروژه، نرخ تنزیل 20 درصد برای بهره بردار و نسبت منفعت به هزینه آن نشان می دهد که پروژه مورد نظر با توجه به عمر مفید محاسباتی،از نظر اقتصادی برای بهره بردار و سرمایه گذار قابل قبول بوده و پذیرفته می شود. به طور کلی، در این مطالعه بررسی مسایل بهره برداری اصولی از رویشگاه های آنغوزه خیز و دوام و بقای این گونه برای نسل های آینده دنبال می شد که ضمن رعایت مسایل زیست محیطی و تامین اشتغال زایی در منطقه، جلوگیری از مهاجرت روستاییان را به همراه دارد.