ملاک تقدم و تاخر در علیت تحلیلی و راه های کشف آن

علیت یکی از اساسی ترین مباحث فلسفی است که از ابتدای آغاز تفکر فلسفی در میان فلاسفه رایج بوده است. در این میان معنایی که از علیت در نگاه اول متبادر می شود، علیت خارجی است. در علیت خارجی، علت وجودی جدا از معلول دارد. اما در نوعی دیگر از علیت که علیت تحلیلی نام دارد، علت و معلول یک مصداق داشته و رابطه علیت میان حیثیت های مختلف یک موجود برقرار است. یکی از سوالات اساسی که در این نوع علیت قابل طرح است، این پرسش است که به چه ملاکی می توان یک حیثیت را علت و دیگری را معلول دانست و اساسا این تقدم و تاخر علی چگونه کشف می شود؟ اگر این سوال به نحو صحیح پاسخ داده نشود، می تواند اشتباه در مصادیق علت و معلول را در پی داشته باشد. در راستای همین مهم، این نوشتار به روش تحلیلی، ملاک علیت را در علیت تحلیلی بررسی می کند و دو راه تلازم و شمول معنایی را به عنوان راه های کشف این ملاک تبیین می کند. در ادامه با بررسی چند نمونه، بر عملی بودن این راه کارها تاکید می کند و در آخر با طرح یک راه نادرست، منشا خطای نوشته های قبلی را در تعیین مصداق علت و معلول روشن می سازد.