تحلیل نمادشناسی و عناصر مارکسیستی در رمان مدیر مدرسه جلال آل احمد

مدیر مدرسه، اثر جلال آل احمد، یکی از رمان های مشهور معاصر است که در آن  برخلاف آنچه که بارت گفته است، مولف داستان، نه تنها «مرده» نیست، که «زنده» تر از هر اثر ریال دیگری به تبیین و گذشته از آن، به تبلیغ تفکر مرامی خویش، پیوسته اهتمام می ورزد. بررسی مارکسیستی این رمان، که در آن نویسنده با گذر هنری از تعابیری همچون «جامعه طبقاتی»، «زیربنا/ روبنا»، «آگاهی طبقاتی» و در نهایت «انقلاب»، خواننده را متقاعد می سازد که با مانیفستی از روشنفکران مارکسیست مواجه است که او را ملزم می دارد که موضع خویش را در قبال این متن ایدیولوژیک، دقیق تر صف بندی کند. در این مقاله با استفاده از نگاه نظریه پردازان مرتبط، سعی شده است با ترسیم خطوط کلی اندیشه آل احمد، تحلیلی از این داستان ارایه شود که در کنار وجاهت ماندگار ادبی این اثر، جوانب حزبی و گفتمانی آن نیز بر مخاطب ادبیات داستانی معاصر، هرچه بیشتر روشن شود. یافته های پژوهش ما نشان می دهد راوی مدیر مدرسه ابتدا شکستی را در سطح نگاه ایدیولوژیک خود تجربه می کند؛ سپس در سطح «عمل انقلابی» نیز بدان دچار می آید. در واقع مدیر مدرسه، روایت ریالیستی روشنفکر احساساتی و پر شوری است میان دو انقلاب که با استعفا نامه اش در پایان داستان، شکست رویکرد مارکسیستی خود را به امضا می رساند.