اثر پرایمینگ بر ویژگی های فیزیولوژیک و عملکرد ارقام مختلف کنجد تحت تنش خشکی

سابقه و هدف :

کنجد از جمله مهمترین دانه های روغنی می باشد که حاوی منابع غنی از روغن، پروتیین، فسفر و کلسیم است. تنش کم آبی از جمله بارزترین عومل محیطی کاهش رشد و عملکرد کنجد در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می رود.. با توجه به اهمیت بالای اقتصادی کنجد از یک طرف، ارزانی و کارایی بالای پیش تیمار در تعدیل اثرات مخرب تنش خشکی از طرف دیگر، پژوهش در این زمینه اهمیت خاصی دارد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی تنش خشکی و روش های مختلف پیش تیمار بذر بر عملکرد، اجزای عملکرد و ویژگی های فیزیولوژیک سه رقم مختلف کنجد انجام گرفت.

آزمایش به مدت دو سال و به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه مرکز تحقیقات استان بوشهر، انجام شد. فاکتور اصلی شامل تنش خشکی در سه سطح شامل آبیاری پس از تخلیه 45% ظرفیت زراعی (شاهد یا بدون تنش)، آبیاری پس از تخلیه 65% ظرفیت زراعی (تنش ملایم) و آبیاری پس از تخلیه 85% ظرفیت زراعی (تنش شدید)، 5 سطح پیش تیمار شامل شاهد (فاقد پیش تیمار)، پیش تیمار با آب، سولفات روی، سولفات پتاسیم و اسید سالیسیلیک و سه رقم کنجد (اولتان، داراب 14 و کرج) مورد بررسی قرار گرفت. پارامترهای متعدد عملکردی و فیزیولوژیکی نظیر میزان کلروفیل، قند محلول، فعالیت برخی آنزیم های آنتی اکسیدانت و غیره مورد بررسی قرار گرفت.

با توجه به نتایج، با افزایش سطح تنش، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، عملکرد دانه، تعداد کپسول در گیاه، کلروفیل کل، شاخص سطح برگ، محتوی نسبی آب روند نزولی داشت و میزان پرولین و قند محلول روند صعودی نشان داد. علاوه بر این مشخص شد که پیش تیمار تاثیر معنی داری بر صفات عملکردی و فیزیولوژیکی کنجد داشت. بیشترین میزان عملکرد (1153 کیلوگرم در هکتار)، شاخص برداشت (7/25) و وزن هزار دانه (66/2 گرم) در شرایط پیش تیمار با اسید سالیسیلیک مشاهده شد در حالی که کمترین مقدار در تیمار شاهد (فاقد پرایمینگ) به ترتیب با عملکرد (968 کیلوگرم در هکتار)، شاخص برداشت (8/23) و وزن هزار دانه (51/2 گرم) گزارش شد. همچنین رقم کرج و اولتان به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه 1269 و 889 کیلوگرم در هکتار را نشان دادند. در حالی که بیشترین میزان پرولین در رقم کرج (29/1 میلی گرم بر گرم وزن تر)، کمترین مقدار پرولین در رقم اولتان (17/1میلی گرم بر گرم وزن تر) مشاهده شد. رقم اولتان بیشترین میزان قند محلول (03/1میلی گرم بر گرم وزن تر) ، را نشان داد در حالی که کمترین میزان قند محلول، در رقم کرج (97/0 میلی گرم بر گرم وزن تر) گزارش شد. همچنین بیشترین و کمترین میزان محتوی نسبی آب و کلروفیل کل، به ترتیب در ارقام کرج و اولتان دیده شد. علاوه بر این ارقام آزمایشی واکنش های متفاوتی در برابر ویژگی های فیزیولوژیکی نشان دادند. در اکثر صفات عملکردی رقم کرج و اولتان به ترتیب بیشترین و کمترین میزان را نشان دادند.

تنش خشکی باعث کاهش عملکرد کنجد در همه ارقام شد اما واکنش ارقام مختلف کنجد به تنش خشکی یکسان نبود. تاثیرات مطلوب پرایمینگ بذور با اسید سالیسیلیک، سولفات روی و سولفات پتاسیم، از طریق حفظ میزان کلروفیل و نهایتا کمک به فرایند فتوسنتز شدند، قابل ذکر بود. رقم کرج رقم مقاوم تری نسبت به تنش خشکی در پژوهش حاضر نشان داد. با توجه به نقش اسید سالیسیلیک و روی در فتوسنتز، سنتز اسمولیت ها در تعدیل اثرات مخرب تنش خشکی و از طرفی تاثیر مطلوب پیش تیمار بر رشد و عملکرد کنجد توصیه می شود پرایمینگ با اسید سالیسیلیک، سولفات روی و پتاسیم جهت افزایش عملکرد در مناطقی که با تنش خشکی مواجه هستند، استفاده شود.