بررسی تحلیلی و معرفی نسخه های خطی اسلامی کتابخانه ملی اتریش مطالعه موردی: قرآن های خطی مجموعه لوی بل

بررسی قرآن های خطی مجموعه اهدایی لوی بل به کتابخانه ملی اتریش و تبیین شاخص ترین و برجسته ترین مولفه های نسخه شناسی آن است.

روش/رویکرد پژوهش:

 به روش پیمایشی و با رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام شده است. در این پژوهش 73 عنوان به طور کلی و 17 قرآن خطی (23 درصد جامعه) به صورت تفصیلی از مجموعه اهدایی لوی بل به کتابخانه ملی اتریش که فرآیند ثبت، آفت زدایی، مرمت و نگهداری آن ها به اتمام رسیده، بررسی شده است.

اتریش با 3762 نسخه خطی اسلامی، رتبه 8 در اتحادیه اروپا و 43 در جهان را دارد. از 73 عنوان نسخه خطی اسلامی مجموعه لوی بل، به ترتیب فراوانی، 29 عنوان در موضوع دین (اسلام)، 29 عنوان در موضوع ادبی، 10 عنوان در موضوع علوم انسانی، سه عنوان در موضوع دین (مسیحیت) و دو عنوان در موضوع علوم عملی و فنی است. قرآن با 17 عنوان/ نسخه (28/23 درصد) بیشترین سهم در مجموعه لوی بل را به خود اختصاص داده است. از 17 قرآن مورد مطالعه، تعداد 13 نسخه کامل و 4 نسخه فقط یک جزء از قرآن است. همچنین سه قرآن کامل، همراه با ترجمه فارسی است. سبک/ مکتب کتاب آرایی 8 نسخه عثمانی، 6 نسخه کشمیری، 2 نسخه ماوراءالنهری و 1 نسخه تیموری است. متن همه قرآن ها به خط نسخ کتابت شده است. وضعیت استنساخ 50 درصد به دلیل داشتن انجامه مشخص است. بیشتر قرآن ها در عثمانی، افغانستان و احتمالا در بخارا در قرن 13ق. کتابت شده اند. تمامی قرآن ها مذهب بوده و از انواع آرایه ها استفاده شده است. بیش از 50 درصد قرآن ها حواشی دارند. حدود 50 درصد دارای یادداشت های وقف، تملک و خانوادگی هستند. کاغذهای فرنگی و بخارایی رتبه اول و دوم را دارند. صفحه آرایی 7 نسخه (41 درصد) 15 سطری است. بیشتر آسیب ها در اثر استفاده مکرر و آب آفتادگی است. همه جلدها مذهب و قطع بیشتر آن ها رقعی و وزیری بزرگ است. به طور کلی تعداد 49 عنوان (67 درصد) از مجموعه لوی بل دارای تزیینات، مینیاتور، تصویر و آرایه های هنری متعددی هستند. شناسایی قرآن های خطی خارج از کشور در تکامل مباحث نسخه شناسی موثر است. تدوین فهرست های توصیفی مفصل و ساختاریافته استاندارد، به ویژه برای قرآن های خطی توسط فهرست نگاران خبره ایرانی و ترجمه آن ها به زبان های کشورهای دارنده این نسخه ها، به عنوان هویت و تمدن غنی ایرانی و اسلامی به ترویج و توسعه اسلام شناسی و ایران شناسی می انجامد و دیپلماسی چند بعدی فرهنگی، علمی، هنری و تمدنی را رقم می زند.