بررسی و ارزیابی شیوه های فهرست نگاری نسخ خطی در افغانستان

پژوهش حاضر فهرست های نسخ خطی منتشر شده از سال 1314 تا سال 1399 در افغانستان را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است تا علاوه بر شناخت ویژگی های فهرست نگاری در افغانستان معاصر، میزان رعایت استاندارد DCRB را در آن ها مشخص نماید.

روش/رویکرد پژوهش: 

این پژوهش از نوع کاربردی و به روش پیمایشی انجام پذیرفته است. فهرست های چاپ شده در قالب تک مقاله و تک نگاشت مستقل تا سال 1399 از طریق یک سیاهه وارسی و بر مبنای استاندارد DCRB مورد بررسی قرار گرفت. فهرست ها، در سه گروه فهرست های مجموعه های افغانستان، فهرست هایی که فهرست نگاران خارجی از مجموعه های افغانستان تهیه کرده اند و فهرست هایی که افغان ها از مجموعه های خارج از کشور تهیه نموده اند، ارزیابی شده است.

یافته ها نشان داد که از نظر روش فهرست نگاری، دو بخش کتابشناسی و نسخه شناسی در همه فهرست های توصیفی دیده می شود. اما در اکثر فهرست ها این دو بخش کاملا از هم تفکیک شده نیست. همچنین میزان توصیف نسخه متفاوت است. در همین راستا 64 درصد از فهرست های افغانستان از نوع توصیفی و 36 درصد از نوع نامگو است. از نظر ساختار تنظیم فهرست نیز 70 درصد از فهرست ها بر اساس عنوان نسخه تنظیم شده است.به طور متوسط فهرست های توصیفی که توسط فهرست نگاران داخلی تالیف شده اند، به میزان 61 درصد و فهرست هایی که توسط فهرست نگاران خارجی نگاشته شده اند به میزان 59 درصد با استاندرد DCRB  تطابق دارند. نتایج بیشتر نشان داد فهرست نسخه های خطی آرشیف/ آرشیو ملی از افضلی و نیر (1364-67) به میزان 77 درصد ، فهرست کلر (2016) به میزان 75 درصد و فهرست پرونتا (1322) به میزان 72 درصد بیشترین تطبیق را با استانداردهای فهرست نویسی داشته است. پس از آن فهرست افضلی (1363) و عبدالرحمن دوست (1397) و مشتری (1365) به میزان 67 درصد بیشترین تطبیق را با استاندارد مذکور داشته اند. همچنین در دو برهه زمانی توقف کامل در فهرست نگاری مخطوطات به چشم می خورد: 1) دوره چهل ساله (1312-1352) سلطنت محمدظاهر شاه 2) در زمان جنگ های داخلی و حکومت نخست طالبان از اواخر دهه شصت تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی. جنگ و ناآرامی های سیاسی و اجتماعی، سیاست های فرهنگی نامناسب، کمبود متخصص و نسخه شناس و عدم درک درست سیاستگزاران فرهنگی از اهمیت نسخ خطی به عنوان میراث ملی، از عوامل کندی و توقف فهرست نگاری مخطوطات در افغانستان به نظر می رسد.